Afrodyta

Z encyklopediafantastyki.pl
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
LEKSYKON FANTASTYKI
fiction


Séchan L., Aphrodite Anadyomene, [w:] Le Dictionnaire des Antiquités Grecques et Romaines, Paryż 1904, str. 724

AFRODYTA — w mitologii greckiej bogini piękna i miłości o wschodnim pochodzeniu, w mitologii rzymskiej utożsamiona z Wenus.

Imię

Miano o niepewnej etymologii, niesłusznie wywodzone, już w źródłach starożytnych, z greckiego aphros, oznaczającego pianę. Bogini nosiła rozliczne przydomki. Była więc między innymi znana jako Urania, Kyprida, Androfonos, Melajnis, Kotia.

Rodowód

Są dwie wersje narodzin bogini miłości. Według pierwszej z nich narodziła się z odciętych genitaliów Uranosa i z piany morskiej, do której zostały wrzucone. Miało to miejsce w pobliżu Cypru. Druga z wersji, późniejsza, widzi w Afrodycie córkę Zeusa i Dione.

Jej mężem był Hefajstos. Ze związku Afrodyty z Aresem przyszli na świat synowie, Eros i Anteros a także Fobos i Dejmos oraz córka, Harmonia. Afrodyta i Hermes doprowadzili do przyjścia na świat Hermafroditosa a w wyniku jej połączenia z Dionizosem narodził się Priap. Ze związku ze śmiertelnikiem, Anchizesem, bogini miłości zrodziła Eneasza.

W filozofii Platona istniały dwie Afrodyty. Jedna pospolita, zwana Pandemią, sprzyjała miłości cielesnej, druga, nosząca miano Afrodyty Uranii, miłości duchowej, zwanej platoniczną.

Bogini miłości wywodzi się od bogiń wschodu, a szczególnie od Asztarte.

Wygląd i atrybuty

Słynąca ze swej piękności bogini była właścicielką magicznego pasa, który sprawiał, że wszyscy, z nielicznymi wyjątkami, byli wrażliwi na jej uroki. Afrodyta miała mieć rydwan powożony przez ptaki, a konkretniej gołębie, niekiedy także łabędzie. Były one symbolem wierności małżeńskiej i jednocześnie zwierzętami łączonymi z boginią. Ponadto wiązano z boginią także zająca. Z roślin przypisywano jej różę i mirt. W swoim męskim aspekcie przedstawiana jako brodata.

Miejsce

Przyszła na świat w pobliżu Cypru, skąd poniósł ją Zefir, bądź też udała się sama, na wyspę Kyterę a stamtąd na sam Cypr, gdzie zajęły się nią Hory. One to odziały Afrodytę i zaprowadziły na Olimp przed oblicze bogów, gdzie została przyjęta do ich grona. Cypr i Kytera natomiast na zawsze pozostały jej ulubionymi miejscami. To na Cypr uciekła po aferze miłosnej z Aresem, przyłapana przez swojego męża, Hefajstosa. Do tamtejszej świątyni udała się także przed inną przygodą miłosną ze śmiertelnikiem Anchizesem.

Charakterystyka

Afrodyta była boginią miłości, opiekunką małżeństw, boginią niosącą płodność i pożądanie, które niekiedy bywało zgubne. Jako zrodzona z fal morskich była związana z morzem i uchodziła za patronkę żeglarzy. Miała także nieść urodzaj roli.

Wdawała się w liczne romanse, nie tylko ze śmiertelnikami, ale i z bogami. Poza Aresem i swoim mężem, Hefajstosem, połączyła się z Posejdonem, Hermesem, Dionizosem. Ze śmiertelników z Anchizesem oraz Adonisem. Na jej urok odporne były tylko takie boginie jak Hestia, Atena i Artemida.

Znana jest historia miłości Aresa i Afrodyty i wynikła z tego miłosna afera. Otóż kiedy bogini oddawała się miłości z Aresem spostrzegł to Helios i doniósł o wszystkim jej mężowi, Hefajstosowi. Ów przygotował specjalną, bardzo cienką, lecz wytrzymałą sieć, którą zamocował na łożu, po czym udał się w podróż, by wrócić w niespodziewanym dla kochanków momencie i zastać ich na gorącym uczynku, zaplątanych w sieć. Hefajstos zwołał wszystkich bogów, nie pojawiły się tylko boginie. Sytuacja kochanków zbudziła ogólną wesołość. Apollo zapytany o zdanie odparł, że chętnie oddałby się bogini, bez względu na konsekwencje. W efekcie Ares miał zapłacić odszkodowanie Hefajstosowi za poniesioną zniewagę. Uwolniona Afrodyta uciekła na Cypr a Ares, w ślad za nią, do Tracji. Oboje przez jakiś czas nie pokazywali się w gronie bogów.

Miłość Afrodyty do Anchizesa wzbudził Zeus. Afrodyta, namaszczona uprzednio olejkami i przystrojona przez Hory na Cyprze, udała się pod postacią obłędnie pięknej śmiertelniczki do Anichizesa. Ów wziął ją do łoża, sporządzonego ze skór zwierząt, nie wiedząc z kim ma do czynienia, ponieważ Afrodyta zapytana o swoją boską naturę przedstawiła się jako frygijska księżniczka. Dopiero po fakcie, kiedy Anichizes się obudził, ujawniła swoją tożsamość, obiecując, że Anichizes nie poniesie żadnych, przykrych i normalnych w takich wypadkach konsekwencji. Zapewniła też, błagającego o zmiłowanie Anichizesa, że da początek wielkiemu rodowi. I tak ze związku Afrodyty z Anichizesem narodził się, wspomniany już Eneasz.

Rozzłoszczona Afrodyta zwykła mścić się. Jej ofiarą padały kobiety z Lemnos, za zaniedbanie kultu bogini miłości miała pokarać je przykrym zapachem, który sprawił, że porzucili je mężowie. Kobiety zabiły wszystkich innych mężczyzn na wyspie. Za pychę ukarała królewnę, Smyrnę, w niektórych wersjach określoną jako cypryjkę. Smyrna miała przechwalać się, że urodą przewyższa boginię. Na nieszczęśnicę Afrodyta zesłała karę. Była nią kazirodcza miłość do własnego ojca. Dziewczyna pod osłoną nocy wślizgnęła się do łoża rodziciela. Ten jednak rozpoznał ją w blasku księżyca i zrozumiawszy czego się dopuściła chciał zgładzić ją mieczem. Uciekającą dziewczynę Afrodyta przemieniła w drzewo myrrę. Myrra, jak się odtąd zwała, zrodziła Adonisa, kolejnego kochanka Afrodyty.

Adonisa Afrodyta oddała pod opiekę Persefonie, ale kiedy ta, zauroczona urodą chłopaka, nie chciała go oddać, spór rozstrzygnął Zeus z udziałem muzy Kaliope. Podzielił on rok na trzy części z czego jedną Adonis miał spędzać z Afrodytą, drugą z Persefoną a trzecią samotnie. Urok Afrodyty działał jednak na młodzieńca i z nią spędzał także trzecią część roku. Adonis został zabity przez zazdrosnego o boginię Aresa. Według niektórych wersji Afrodyta także po śmierci miała spędzać część roku z Adonisem. To ona wreszcie miała ustanowić święto na jego cześć.

Za sprawą Afrodyty kapłanki w Pafos na Cyprze oddawały swoje ciała obcym. Był to święty rytuał.

Afrodyta tchnęła w posąg Pigmaliona, jej kapłana, życie. Jedna z wersji mówi, że rzeźba Pigmaliona miała kształty i rysy bogini. We wszystkich wersjach Pigmalion prosi boginię o to, by stworzyła dziewczynę żywą podobną do posągu a bogini spełnia jego życzenie. Afrodyta stała się przyczyną wojny trojańskiej, kiedy w nagrodę za wręczone jej jabłko z napisem dla najpiękniejszej, rzucone przez Eris, oddała Parysowi rękę pięknej Heleny. Podczas samej wojny trojańskiej sprzyjała tym ostatnim, chroniąc szczególnie Parysa i swojego syna, Eneasza. W czasie wojny zranił ją przypadkiem Diomedes. Skaleczona bogini uciekła na Olimp, tuląc się do swojej matki, Dione. Umożliwiła Eneaszowi przeżycie po przegranej wojnie.

Afrodyta niosła miłość nie tylko ludziom, ale także zwierzętom, które, na jej widok, łączyły się w pary.

Kult

Ulubione miejsca bogini miłości, wspomniane wcześniej Cypr oraz Kytera, były zarazem najsłynniejszymi miejscami jej kultu. Na Cyprze znana była świątynia Afrodyty w Pafos. To tam kapłanki, jak już było wspominane, oddawały, w ramach świętego rytuału, swoje ciała obcym. Świat starożytny znał także kult Afrodyty brodatej, wiążący się z jej aspektem męskim. Zgodnie z tradycją ona miała ustanowić święto ku czci Adonisa.

Literatura

  • Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
  • Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
  • Kempiński A. M., Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
  • Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
  • Schmidt J., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Katowice 2006.
  • Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
  • Kerényi, K., Mitologia greków", Warszawa 2002.
  • Pietrzykowski M., Mitologia starożytnej Grecji, Warszawa 1983.

(aut. Izabela Ozga)

Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony