Antychryst. Powieść z ostatnich dni świata

Antychryst. Powieść z ostatnich dni świata Jan Łada
Język oryginału	polski
Forma	Powieść
I wydanie polskie	1926

Powieść Antychryst należy do popularnych utworów katastroficznych, zrodzonych w wyniku dramatycznych doświadczeń I wojny światowej, upadku tradycyjnych wartości kulturowych. Niespotykana jest tu jedynie skala zarysowanych konfliktów i charakterystyczny, czysto religijny sposób ich prezentacji. Tematem utworu są dzieje zwycięskiego pochodu Proroka Gesnareha, który wyrusza z Ziemi Świętej na podbój serc i dusz mieszkańców Europy. Nasz kontynent targany jest waśniami i konfliktami socjalnymi: i tak np. Warszawa mieni się stolicą międzynarodowego proletariatu, podczas gdy Kraków stanowi centrum o charakterze kapitalistycznym. Gesnareh, stojący pa czele potężnej, nowocześnie wyposażonej armii, nie przebiera w środkach, posuwając się do niehumanitarnych sposobów utrzymania i sprawowania władzy (w jego posiadaniu jest cudowny wynalazek, tzw. maszyna Lucyfera, której „godzina wystarczy na doszczętne spalenie całej floty powietrznej i wojska lądowego..."). Osłabiona Europa chyli się ku upadkowi: proletariusze, korzystając z okazji, występują, przeciw ciemiężycielom, rozpalają zarzewie wojny domowej. Siły obrońców starego porządku nie są w stanie powstrzymać pochodu Proroka. Dopiero w bezpośredniej konfrontacji z Kościołem, w alegorycznej scenie na przedpolach Rzymu, potęga Gesnareha rozsypuje się w proch, a on sam ginie w płomieniach rozszalałego żywiołu. Powieść Jana Gnatowskiego kończy się jednak dopiero w 50 lat po pamiętnym epilogu rzymskim. Na zjednoczoną ludzkość spada nowa, nieodwracalna klęska-katastrofa kosmiczna w postaci złowieszczej komety, która staje się powodem zagłady życia na Ziemi.

Antychryst jest nie tylko ostrzegawczą dystopią o charakterze aluzyjnym uwzględniającą wizję końca świata z chrześcijańską eschatologią, ale i powieścią fantastycznonaukową (m.in. ze względu na opisy techniki militarnej przyszłości). Odwołuje się również, wzorem wielu utworów historycznych, do stereotypowych rekwizytów „epoki zmierzchu": upadającego imperium i prześladowania wyznawców wiary chrześcijańskiej. Niewątpliwie nad konstrukcją utworu zaciążyły wpływy Quo vadis Henryka Sienkiewicza (w patetycznej scenie śmierci Proroka pobrzmiewają także echa Nieboskiej komedii Zygmunta Krasińskiego). Warto jednak podkreślić rzadko spotykaną konsekwencję w zakończeniu Antychrysta. O ile w większości międzywojennych powieści katastroficznych katastrofa finał odbudowywał w dużym stopniu ład początkowy, w utworze Gnatowskiego świat skażony zbrodnią, fałszem i rozkładem moralnym musi zginąć w wyniku „katastrofy kosmicznej"-Sądu Ostatecznego. Jest zatem powieść Jana Łady całościową, zamkniętą wizją losów ludzkości, prezentacją postaw, idei, symboli kulturowych, którą Witold Ostrowski nazwał fikcyjną historią przyszłości.