Artemida
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
Rodowód
Artemida była córką Zeusa oraz Leto. Miała przyjść na świat wraz ze swoim bratem bądź tuż przed nim na wyspie Delos. Być może miało to miejsce pod palmą. Według drugiej z wersji Atremida, zaraz po przyjściu na świat, pomogła matce w porodzie Apolla. W narodzinach boskiego rodzeństwa pomagała bogini porodów, Ejlejtya. Artemida często występuje w towarzystwie swojego brata, Apolla a także Hekate.
Artemida przejęła niektóre cechy Wielkiej Bogini Matki.
Wygląd i atrybuty
Przedstawiana w towarzystwie dzikich zwierząt, w szacie długiej, bądź w krótkim chitonie, uzbrojona w łuk oraz strzały, niekiedy skrzydlata. Bogini zawsze towarzyszył orszak dziewięcioletnich nimf. Ze zwierząt szczególnie upodobała sobie łanie, jelenie i psy a także niedźwiedzie.
Charakterystyka
Bogini łowów była dziewicą. Swoimi strzałami miała zsyłać nagłą śmierć na kobiety. Uchodziła także za boginię, pomagającą w porodach. Wiązano ją także z płodnością oraz księżycem. Ponadto o pozostanie dziewicą oraz łuk i strzały miała Artemida poprosić swojego ojca Zeusa i uzyskała na to zgodę.
Bogini brała udział w wojnie bogów z olbrzymami, czyli gigantomachii. Zabiła wtedy Grationa i rozprawiła się z Aloadami. Wraz ze swoim bratem, Apollem, zabiła Tityosa, który prześladował ich matkę, Leto, nim wydała potomstwo na świat, do czego Tityos nie chciał dopuścić.
Bogini karała świętokradców. Taki los spotkał Niobe, gdy przechwalała się, że ma więcej dzieci od matki Artemidy. Artemida zabiła jej córki, które przebywały w domu, podczas gdy jej brat, Apollo, zajął się pozostałymi dziećmi.
Śmierć z rąk bogini spotkała Akteona, gdy polował w górach Kitajron. W zależności od wersji przyczyną była pycha, zgodnie z nią Akteon twierdził, że jest lepszy w łowach, według innej podglądał nagą boginię w kąpieli. Artemida zamieniła Akteona w jelenia i sprawiła, że rozszarpały go własne psy myśliwskie.
Podobny los czekał Oriona. Orion towarzyszył Artemidzie w łowach na Delos. Popełnił jednak błąd za który bogini ukarała go śmiercią. I tutaj różne wersje mitu inną przypisują mu winę. Jedna z nich mówi o tym, że Orion ośmielił się rzucić wyzwanie bogini, twierdząc, że przewyższa ją w rzucie dyskiem. Bogini za zuchwałość ukarała Oriona śmiercią. Inna z wersji widzi w Orionie uwodziciela towarzyszek Artemidy, wszystkich, bądź jednej tylko, konkretniej dziewicy hyperborejskiej, Opis czy wreszcie samej bogini. Bogini miała zastrzelić Oriona wypuszczoną z łuku strzałą bądź nasłać na niego skorpiona. Z powodu pychy gniew bogini spadł także na Agamemnonna, gdy ten przechwalał się, że sztuką zabicia jelenia przewyższył samą Artemidę. Wówczas bogini zatrzymała, wyruszające pod Troję greckie okręty w Aulidzie, wstrzymując wiatr. Wieszczek Terezjasz przepowiedział, że gniew Artemidy można uśmierzyć jedynie ofiarą. Była nią córka Agamemnonna, Ifigenia. Bogini uratowała dziewczynę w ostatniej chwili. Na miejsce ofiary podsunęła łamię a dziewczynę przeniosła do miejsca swojego kultu na Taurydzie na Krymie i uczyniła swoją kapłanką. Bogini pokarała śmiercią swoją nimfę i towarzyszkę, Kallisto, gdy tak uległa Zeusowi. Artemida zrobiła to po tym jak zauważyła, że Kallisto stała się brzemienna. Kallisto została zamieniona w niedźwiedzia a Artemida zabiła ją swoimi strzałami. Ponoć stało się to za namową Hery.
Wreszcie doprowadziła bogini pośrednio do śmierci Meleagra. Zaczęło się od tego, że jego ojciec, Ojneus, pominął ofiarę dla bogini. Artemida zesłała więc na ziemie Kalidonu dzika. Ów pustoszył tamtejsze ziemie. W związku z tym syn Ojenusa, Meleagr, zorganizował na niego polowanie. Brała w nim udział także jego ukochana, Atlanta. Meleagr przyznał dziewczynie ostatni, zabójczy cios, co wywołało oburzenie i spór o zdobycz, braci matki Meleagra. W wyniku sporu Meleagr pozabijał ich. I wtedy spełniła się dawna przepowiednia Mojr — otóż matka Meleagra, zrozpaczona po śmierci braci, w zemście spaliła polano. Polano to, jak przepowiedziały Mojry przy urodzeniu Meleagra, było związane z jego losem. Gdy więc spłonęło umarł także sam Meleagr.
Kult
Czczono ją w wielu miejscach całej Grecji, między innymi także w Sparcie. Tam, co roku, posąg bogini spryskiwała krew rytualnie biczowanych młodzieńców. W Brauron służyły jej młode dziewczęta, zwane niedźwiedzicami. Jako bogini o stu piersiach zastąpiła starszy kult, związany z Wielką Matką, w Efezie. Na Taurydzie składano jej ludzkie ofiary z obcych przybyszów. Świętego obrządku dopełniały kapłanki. Bogini składano ofiary z dzikich zwierząt.
Literatura
- Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
- Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
- Kempiński A. M., Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
- Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
- Schmidt J., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Katowice 2006.
- Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
- Kerényi, K., Mitologia greków", Warszawa 2002.
- Pietrzykowski M., Mitologia starożytnej Grecji, Warszawa 1983.
(aut. Izabela Ozga)
