Astronauci

Astronauci Stanisław Lem
Język oryginału	polski
Forma	Powieść
I wydanie polskie	1951
Wydawca	Czytelnik
Autor okładki	Jan S.Miklaszewski
Ilustracje	Bolesław Penciak

Powieść Stanisława Lema wydana po raz pierwszy w 1951 roku nakładem wydawnictwa Czytelnik, równolegle drukowana w odcinkach w „Sztandarze Młodych” w 1951 i 1952 roku.

Podczas pobytu w Zakopanem latem 1950 roku Stanisław Lem spotkał przypadkiem ówczesnego prezesa Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” - Jerzego Pańskiego. Za jego namową napisał w krótkim czasie powieść Astronauci, która została wydana również bardzo szybko, bo już w następnym roku.

Akcja powieści dzieje się w przyszłości – na początku XXI wieku. Drugi rozdział dotyczący głównego wątku zaczyna się w 2003 roku. "Po upadku ostatniego państwa kapitalistycznego" ludzkość pozbywszy się problemu wojen, głodu i ubóstwa, zaczyna zmieniać środowisko naturalne na wielką skalę (nawodnienie Sahary, elektrownie w cieśninie gibraltarskiej, rozpoczęcie budowy sztucznych słońc topiących czapy lodowe na biegunach – wątki te przypominają niezrealizowane wielkie projekty b. ZSRR takie jak "Pieriebrostka" - zmiana biegu rzek azjatyckich). Podczas prac na Syberii przygotowujących budowę struktur mających utrzymywać w powietrzu sztuczne słońca odnaleziony zostaje pojemnik pochodzenia pozaziemskiego wypełniony zwojami namagnesowanego niegdyś drutu. Naukowcy badający obiekt odgadują, że drut ów był nośnikiem informacji i przy pomocy lampowych komputerów odczytują zawartą w niej treść. Okazuje się, że pojemnik został wystrzelony w celu uchronienia go przed zniszczeniem ze zrobotyzowanego, bezzałogowego statku, wysłanego przez cywilizację z Wenus. Statek ten wskutek awarii napędu jądrowego uległ katastrofie nad Tajgą, opisywanej później jako katastrofa tunguska (pisarz wplata tu swój wątek fantastyczny w tło wydarzeń autentycznych). Jedna z zapisanych na zwojach sekwencji zostaje zinterpretowana jako plan inwazji na Ziemię poprzedzonej całkowitym zniszczeniem tutejszego życia. W podróż kosmiczną na Wenus zostaje wysłany, przeznaczony pierwotnie do lotu na Marsa, statek kosmiczny "Kosmokrator".

Skład załogi

• Robert Smith - ze Związku Radzieckiego (choć pochodzenia amerykańskiego), jest pilotem, a wcześniej zajmował się także wspinaczką górską. Narrator opowieści.
• prof. Piotr Arseniew - Rosjanin. Z wykształcenia astrofizyk i astronom. Naukowy kierownik wyprawy.
• prof Czandrasekar - z Indii. Jest matematykiem i twórcą pokładowej maszyny matematycznej Maraxa.
• prof. Lao Czu - Chińczyk. Fizyk. Podobnie jak Arseniew i Czandrasekar, czołowy członek Komisji Tłumaczy.
• inż. Sołtyk - z Polski. Nigdy nie pada jego imię, a narodowości domyślić się można z jego rozmowy, w której mówi, że Warszawa to jego miasto rodzinne. Dowódca załogi, pierwszy nawigator.
• dr Henryk Rainer - pochodzi z Niemiec. Jest chemikiem.
• Jan Oswaticz - z nieznanego kraju, choć sądząc po jego nazwisku, pochodzi z Serbii lub Chorwacji. Jest prawdopodobnie drugim nawigatorem.
• Tarland - z nieznanego kraju. O nim wiadomo najmniej. W książce wspomniany jest tylko kilka razy, nigdy nie pada również jego imię. Jest biologiem.

Spis treści

• Część I: KOSMOKRATOR

1. Bolid syberyjski
2. Raport
3. Planeta Wenus
4. 11,2 kilometra na sekundę
5. Lekcja astronautyki

• Część II: DZIENNIK PILOTA

1. Hannibal Smith
2. Navigare necesse est
3. Martwy glob
4. Kancz
5. Gwiazda ziemi
6. Lot w chmurach
7. Pilot
8. Reguła korkociągu
9. Czarna rzeka
10. Eksperyment
11. Wielka plama
12. Profesor Lao Czu
13. Miasto
14. Piotr Arseniew
15. Załoga

Opis

Osiągnąwszy Wenus, tytułowi astronauci stwierdzają warunki całkowicie uniemożliwiające istnienie życia w ziemskiej postaci. Metodycznie badając otoczenie miejsca lądowania, odkrywają gigantyczne struktury pozostawione przez wysoce zaawansowaną cywilizację. Nigdzie jednak nie napotykają jej twórców; znalezione przez głównego bohatera, pilota zwiadowczego rakietoplanu metalowe mrówki okazują się być tylko nośnikiem informacji, natomiast podziemna rzeka naładowanej elektrycznie plazmy – źródłem energii dla gigantycznych urządzeń. Znając podstawy magnetycznego kodu używanego przez mieszkańców Wenus astronauci odczytują treści zapisane w pamięci zebranych "mrówek" i dowiadują się o losach mieszkańców planety.

Wenus okazuje się planetą wymarłą. Tamtejsza cywilizacja, podzielona na zwalczające się odłamy i rasy, doprowadziła do własnej zagłady. Statek, który eksplodował nad Syberią został wysłany w ostatniej fazie wojny przez ugrupowanie, które uzyskało militarną przewagę i miało nadzieję na ostateczny triumf. W geście rozpaczy jedna z pokonanych stron użyła jednak przygotowanych przeciw Ziemi generatorów promieniowania, unicestwiając i siebie, i niedoszłych zwycięzców. Powieść kończy się komentarzem jednego z bohaterów, obwiniającym kapitalizm o istnienie wojen.

Ciekawostki

Astronauta, to termin określający ludzi podróżujących w kosmos używany w USA i innych krajach zachodnich. W ZSRR i krajach satelickich używano raczej terminu kosmonauta, jakkolwiek w trakcie pisania powieści termin ten jeszcze nie istniał[potrzebne źródło].

W 1960 roku powstał na podstawie Astronautów, przy współpracy wytwórni filmowych z Polski i NRD, film pod tytułem Milcząca gwiazda (Der Schweigende Stern). Reżyserem był Kurt Maetzig. Film (po głębokich ingerencjach zmieniających wydźwięk ideologiczny) był wyświetlany także w USA, pod tytułem: The First Spaceship on Venus.

Upamiętnienie

23 listopada 2011, z okazji 60. rocznicy wydania Astronautów, wyszukiwarka Google przygotowała specjalnego doodle'a (czyli logo Google) z animacją i minigrą opartą na motywach z Cyberiady, a inspirowaną ilustracjami Daniela Mroza do dzieł Lema.

Wydania

Lp.	rok wydania	okładka	informacja	przekład
1	1951		Wydawca: Czytelnik Projekt okładki: Jan S.Miklaszewski
2	1952		Wydawca: Czytelnik wydanie 2-tomowe Seria: Biblioteka Prasy Projekt okładki: Andrzej Radziejowski
3	1953		Wydawca: Czytelnik Projekt okładki: Jan S. Miklaszewski
4	1955		Wydawca: Czytelnik Projekt okładki: Jerzy Jaworowski
5	1957		Wydawca: Czytelnik Projekt okładki: Marian Stachurski
6	1967		brosz. z obwolutą Projekt okładki: Władysław Brykczyński
7	1970		Wydawca: Czytelnik Seria: Z Delfinem Projekt okładki: Elżbieta Gaudasińska
8	1972		Wydawca: Wydawnictwo Literackie oprawa twarda, wstęp Stanisława Lema Seria: Dzieła Wybrane Stanisława Lema Projekt okładki: Barbara Konarzewska
9	2004		Wydawca: Wydawnictwo Literackie oprawa twarda Seria: Stanisław Lem Dzieła Zebrane Projekt okładki: Tomasz Lec ISBN 8308036422
10	2009		Wydawca: Agora oprawa twarda Seria: Biblioteka Gazety Wyborczej tom 22 Projekt okładki: Krystian Rosiński ISBN 9788375525755
11	2017		Wydawca: Wydawnictwo Literackie Projekt okładki: Przemek Dębowski ISBN 9788308063620
12	2023		Wydawca: Wydawnictwo Literackie Projekt okładki: Przemek Dębowski ISBN 978-83-08-08059-7