Bazyliszek

Z encyklopediafantastyki.pl
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
Ujednoznacznienie Ten artykuł dotyczy hasła w leksykonie. Zobacz też: inne znaczenia tego słowa.
LEKSYKON FANTASTYKI
fiction
Conrad Gesner, Bazyliszek, Historia Animalium 1551
BAZYLISZEK - legendarny stwór, który po raz pierwszy pojawił się u Greków i Rzymian a następnie stamtąd zawędrował do europejskich legend. Wierzenia na temat bazyliszka ewoluowały, ze śmiercionośnego węża tworząc zwierzę hybrydę.

Bazyliszek opisany został po raz pierwszy w „Historii naturalnej” przez Pliniusza Starszego. Swoją imię wziął od greckiego słowa basilískos, oznaczające dosłownie małego króla. Inną nazwą bazyliszka jest cockatrice, sięgające francuskiego cocatris i łacińskiego calcatrix. Natomiast zarówno basilískos jak i cockatrice, są powiązane z łacińskim słowem regulus, czyli władca. I tak, zgodnie z etymologią swojego imienia bazyliszek nazywany był przede wszystkim królem węży. Miało to związek z małą plamką na łbie, kształtem przypominającą koronę.

Według przekazów starożytnych bazyliszek powstał z krwi zabitej przez Perseusza Meduzy. XVII wiek i chrześcijaństwo ugruntowało jednak, kształtujący się od późnego średniowiecza, rodowód bazyliszka. Od tej pory wykluwał się on z koguciego jaja wysiedzianego przez węża. Drastycznie zmienił również wygląd.

Dla Greków i Rzymian był śmiertelnie niebezpiecznym wężem. Od innych gadów swojego rodzaju odróżniała go wspomniana plamka na łbie oraz sposób w jaki się poruszał. Bazyliszek nie pełzał, ale przemieszczał się w pozycji pionowej. Począwszy od XVII wieku do bestiariuszy na dobre zawitał nowy wizerunek bazyliszka. Z dawnego wyobrażenia odnajdziemy w bestiariuszach tylko wężowy tułów, wzbogacony o głowę i skrzydła kogucie, względnie ropusze. Niekiedy przypisywano mu też kogucie nogi. Z początku jego ciało było pokryte piórami, które stopniowo zostały wyparte przez łuski. Przedstawiany był także z koroną na głowie.
Fictitious and Symbolic Creatures in Art, John Vinycomb

Za czasów starożytnych bazyliszek zamieszkiwał tereny pustynne. Natomiast w europejskich legendach szczególnie upodobał sobie piwnice. Do polski przywędrował w XVI wieku. Osiedlił się w piwnicach krakowskich, warszawskich i wileńskich.

Chociaż zmienił się wizerunek bazyliszka, to zagrożenia niósł zawsze takie same. Już u Starożytnych Greków i Rzymian miał mieć trujący oddech i zabójcze spojrzenie. Według legend miał być również strażnikiem skarbów.

Podobnie podstawowe sposoby obrony pozostały niezmienne. Pomagało więc lustro. Wygląd bazyliszka był tak szkaradny, że raz na siebie spojrzawszy, miał umrzeć na miejscu. Równie śmiercionośnym środkiem było pianie koguta oraz zapach łasicy. Zdobycie jego krwi niosło ze sobą spore korzyści. Poza tym, że przynosiła szczęście była skuteczna jako amulet przeciwko czarom.

U podstaw legend o bazyliszku kryje się prawdopodobnie realnie istniejące stworzenie – jeden z rodzajów kobry.

Literatura

  1. A. M. Kempiński, Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
  2. W. Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 2006.
  3. J. E. Cirlot, Słownik symboli, Kraków 2007.
  4. J. L. Borges, Zoologia fantastyczna, Warszawa 1983.
  5. W. Kopaliński, Wielki multimedialny słownik Władysława Kopalińskiego [CD-ROM].
  6. J. Sherman, Storytelling. An Encyclopedia of Mythology and Folklore, Nowy York 2011.
  7. U.X.L. Encyclopedia of World Mythology, pod red. R. Parks, J. Stock, K. Hunt, USA 2009.
  8. K. Haka-Makowiecka, M. Makowiecka, M. Węgrzecka, Leksykon fantastyki. Postacie, miejsca, rekwizyty, zjawiska, Warszawa 2009.
  9. A. Z. Kronzek, E. Kronzek, Księga wiedzy czarodziejskiej, Poznań 2008.
  10. G.M. Eberhart, Mysterious Creatures. A Guide to Cryptozoology, Santa Barbara 2002.

(aut. Izabela Ozga)

Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony