Dąb

LEKSYKON FANTASTYKI

fiction

[−] Dąb (Bibliografia)

  Harry Potter

  Jonathan Strange i pan Norrell

  Kroniki wampirów

  Rybak znad Morza Wewnętrznego

Charlesworth E., Denson J., Loudon J. C., Magazine of natural history and journal of zoology, botany, mineralogy, geology and meteorology, London 1829.

DĄB — w wierzeniach święte drzewo.

Nazwa

Dwa indoeuropejskie rdzenie dały początek nazwom dębu *aigs oraz *perkus. Pierwsza forma oznaczająca dąb pojawia się w germańskim *aiks, staroislandzkim eik, daje początek staroangielsku ac, a następnie angielskiemu oak, starogermańskiemu eih i germańskiemu eiche. Drugi z rdzeni pojawia się w słowiańskich i bałtyjskich imionach bóstw — Peruna oraz Perkuna, a także jest związany z łacińską nazwą dębu quercus. W starożytności nazwę druidów wywodzono od dębu. Pamięć o dębie zachowała się także w germańskim imieniu Fjörgyn, matki boga Thora w mitologii skandynawskiej.

Miejsce

Miejsca, gdzie rosły dęby otaczano świętością. Święte dęby rosły między innymi w Dodonie, święty dąb Trzygłowa miał według źródeł znajdować się w Szczecinie.

Rodowód

Specjalny gatunek dębu o wiecznie, nawet zimą, zielonych liściach, rósł na terenie południowej Europy, co tym bardziej przydawało temu drzewu świętości.

Charakterystyka

Dąb jako drzewo łapiące pioruny był łączony z gromowładnym bogiem nieba. Jako taki uchodził za jego epifanię w wierzeniach Greków, Rzymian, Celtów, Słowian i Germanów. W dębie zamieszkiwał więc i objawiał się grecki Zeus, rzymski Jupiter, u Słowian i Bałtów Perun oraz Perkun, u Germanów bóg Donar, odpowiednik nordyckiego Thora, który również związany był z dębem. U Słowian najstarszy dąb w lesie uchodził za siedzibę bóstwa. Z tego powodu dęby stanowiły centrum świętego obszaru bądź wokół nich wyznaczano obszar święty. Dąb uosabiał siłę i niezniszczalność. Wiązano go z aspektem męskim i jako taki był źródłem płodności.

W starożytnej Grecji z szumu liści świętych dębów w Dodonie, ośrodku kultu Zeusa, przepowiadano przyszłość. W Rzymie pod dębem składano wojenne trofeum dla boga, wieńcami dębowymi przystrajano głowy tych, którzy zasłużyli się dla państwa. Dąb płonął w świątyni Westy. Był także świętym drzewem dla Celtów. Według przekazu Pliniusza to na świętym dębie rosła jemioła wykorzystywana przez druidów w ich obrzędach. Zarówno u Słowian jak i Rzymian dąb pojawia się w mitach kosmogonicznych jako pierwsze drzewo, być może w funkcji axis mundi, osi świata. Dąb i jego owoce znalazł także zastosowanie w medycynie ludowej.

Dąb w fantastyce

Pojawia się w serialu Pamiętniki wampirów (The Vampire Diaries).

Literatura

• Kaczor I., Kult drzew w tradycji mitologicznej i religijnej starożytnych Greków i Rzymian, [w:] „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Litteraria Polonica”, nr. 3, Łódź 2001.
• Macioti M. I., Mity i magie ziół, Kraków 2006.
• Rotter L., Rośliny - symbole, inspiracje czy pokarm : znaczenie roślin w kulturze ludowej, [w:] Znak, symbol a ritual v tradiciach a prejavoch l’udovej zboznosti, Presov, 2013, s. 121-140.
• Manfred L., Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach, Warszawa 2011.
• Leksykon symboli, pod red. Jarosiński R., Warszawa 1991.
• Botheroyd S.; Botheroyd P., Słownik mitologii celtyckiej, Katowice 1998.
• Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 1990.
• Urbańczyk S., Religia pogańskich Słowian, Kraków 1947.
• Ellis, Peter Berresford, Druidzi, Warszawa 1998.

(aut. Izabela Ozga)