Demeter

Z encyklopediafantastyki.pl
Wersja I.ozga (dyskusja | edycje) z dnia 18:55, 22 lut 2015
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
LEKSYKON FANTASTYKI
fiction
Meyers Konversationslexikon 1888
DEMETER - w mitologii greckiej bogini ziemi, w szczególności patronka rolnictwa, niosąca urodzaj bogini zboża i plonów.

Imię

Tam, gdzie występuje w parze ze swoją córką, Korą, noszą obie wspólne miano dwóch bogiń. Znana także w swoim negatywnym aspekcie jako Erynis, czyli Ciemna.

Rodowód

Demeter była córką Kronosa oraz Rei. Należała więc do starszego, pierwszego pokolenia bogów olimpijskich. Braćmi i siostrami Demeter byli Zeus, Posejdon, Hades, Hestia oraz Hera. Wraz z Posejdonem, Hadesem. Hestią oraz Herą, bądź z Hadesem, Hestią oraz Herą, została po przyjściu na świat połknięta przez Kronosa a następnie zwrócona. Z Zeusem doczekała się córki Kory. Z jej połączenia z Posejdonem przyszedł na świat rumak Arion i córka, której imienia nie wolno było wymawiać, jako objętego tajemnicą i którą nazywano, w związku z tym, Despojną, czyli Panią. Miała także Demeter romans ze śmiertelnikiem, Iasjonem, co zaowocowało przyjściem na świat Plutosa.

Miejsce

Miejscem szczególnie związanym z boginią, zarówno przez mit jak i przez kult religijny, było Eleusis. To tutaj zawędrowała w poszukiwaniu córki, siedziała nad studnią dziewic a następnie przebywała na dworze króla Keleosa. Tutaj także później ustanowiła misteria na swoją cześć. Boginię wiązano także z Sycylią. Miała o panowanie nad tą ziemią spierać się z Hefajstosem.

Wygląd

Zwierzętami związanymi z boginią były świnia i żuraw. Wyobrażano ją sobie także w towarzystwie wężowym. Z roślin łączono z Demeter kłos zboża oraz mak. Atrybutem związanym z boginią jest także pochodnia, którą dzierży w ręku. Poszukując córki przybrała postać śmiertelnej staruszki.

Charakterystyka

Historia Demeter łączy się przede wszystkim z historią jej córki, Kore. Po tym jak ta ostatnia została uprowadzona przez Hadesa do Podziemi matka, poza Hekate, była jedyną ze wszystkich istot na ziemi, która usłyszała jej krzyk, daremne wołanie o pomoc, bo ślad po córce zaginął. Demeter, przybrawszy postać śmiertelniczki, staruszki, wmieszała się więc między ludzi i nie jedząc i nie pijąc, nie zmieniając swoich szat, przemierzyła ziemię w poszukiwaniu córki. Miała przy tym rozpalić od ognia Etny, według jednej z wersji, niesione w ręku pochodnie, oświetlające jej drogę. Wędrowała przez dziewięć dni a dziesiątego dnia dowiedziała się od Hekate, że ona również słyszała wołanie o pomoc Kore. Wraz Hekate udała się do Heliosa, który widział uprowadzenie Kore. Ów powiedział Demeter, że jej córkę porwał Hades. Pogrążona w smutki po stracie córki bogini zawędrowała aż do Eleusis.

Tu przysiadła przy studni, zwanej studnią dziewic. Tam, pogrążoną w smutku, znalazły ją córki Keleosa, cztery księżniczki. Demeter skłamała wtedy, że uprowadzili ją piraci z Krety a ona, podczas postoju na brzegu, zdołała im umknąć. Powiedziała, że szuka pracy jako służąca, bądź opiekunka dziecka, oferowała się też nauczyć uprawy roli a także kształcić dziewczęta w pracach przynależnych ich płci. Królewskie córki wysłuchały ją i zaprowadziły do pałacu ojca. Demeter miała zostać piastunką nowo narodzonego dziecka, królewskiego syna Metanejry i Keleosa, Demofoonta. Ponoć kiedy Demeter stanęła w drzwiach głową sięgnęła powały i wtedy po raz pierwszy na chwilę ujawniła się jej boskość. Sama królowa, Metanejra, chciała bogini ustąpić miejsca, lecz ta odmówiła. Zasmuconą Demeter miała pocieszyć lubieżnymi żartami służka, Jambe. Została ona ulubienicą bogini, jako ta, której udawało się odganiać jrj smuteki. Demeter w podzięce za godne przyjęcie, strawę i schronienie hartowała powierzone jej niemowlę, królewskiego syna Demofoonta, nad ogniem, chcąc wypalić z niego śmiertelność. Pewnego razu dojrzała ją przestraszona Metanejra i przerwała rytuał, jednocześnie sprowadzając gniew bogini. Według jednych podań dziecko, ciśnięte przez boginię w ogień, spłonęło. Według innej ocalało, lecz pozbawione daru nieśmiertelności. Demeter wyjawiła królowej Metanejrze, co chciała uczynić i przepowiedziała Demofoontowi wielki los. Ponadto, bądź, według innej wersji, chcąc ułagodzić smutek rodziców po śmierci Demofoonta, podarowała ich drugiemu synowi, Triptolemowi, wóz, zaprzężony w smoki, na którym przemierzał on niebo, posiał zboże na całym świecie i nauczał ludzi sztuki jego uprawy.

Tymczasem ziemia stała się jałowa. Ludzie nie mieli z czego składać ofiary bogom, bo sami cierpieli głód. Zaniepokojony sytuacją Zeus wysłał do Demeter Irydę a następnie innych bogów z podarkami, które jednak nie zdołały przebłagać Demeter. Bogini zapowiedziała, że nie wróci na Olimp i nie przywróci żyzności ziemi, dopóki nie odzyska córki. Wówczas za sprawą Hermesa, wysłanego przez Zeusa do Podziemi, udało się odzyskać Kore. Ponieważ jednak przed wyjściem na ziemię Hades podał żonie pestki granatu, owocu który na zawsze wiązał ją ze światem podziemi i śmiercią, Zeus ustalił, że Kore będzie odtąd spędzać trzy miesiące w Podziemiu a dziewięć miesięcy na ziemi. W zależności od podań liczba miesięcy bywa jednak różna. Prawdopodobnie porą zamierania przyrody była nie zima, lecz suche, jałowe lato a powrotu Kore do matki, na ziemię, jesień. Askafalos, który doniósł o tym, że Kore skosztowała nasiona granatu, co oznaczało dla niej pozostanie w Podziemiu, odczuł na sobie gniew bogini. Według jednej z wersji został przemieniony w sowę. Inna podaje tą przemianę jako drugą karę, która miała nastąpić po tym jak, przywalony przez boginię głazem, został uwolniony przez Heraklesa. Demeter miała wprowadzić misteria w Eleusis, darując ja tamtejszym królewskim rodom. Dar od Demeter otrzymał Fytalos, którego bogini obdarowała drzewem figowym.

Za sprzeciwianie się woli bogini i świętokradztwo na śmiertelników spływał jej gniew. I tak bogini ukarała wiecznym, niezaspokojonym głodem Erysichtona, gdy wtargnął do jej świętego gaju i zbezcześcił go, niszcząc.

Podczas błąkania się po ziemi miała także bogini niechcianą przygodę z Posejdonem, która zakończyła się miłosnym zbliżeniem. Niechętna bogini uciekała przed bogiem i przemieniwszy się w klacz ukryła się pośród stad króla Onkiosa. Posejdon w odpowiedzi przemienił się w rumaka i złączył, pod tą postacią, z boginią. Ze związku tego przyszła na świat, wspomniana już córka o niewymawialnym imieniu oraz rumak Arion. Niechciany związek z Posejdonem sprawił, że Demeter wpadła w gniew i dał początek jej mianu Demeter Eryni. Demeter miała także połączyć się z Iasjonem, śmiertelnikiem, na zaoranym trzykrotnie polu. Związek ten spowodował gniew Zeusa, który zabił Iasjona piorunem za to, że poważył się na zbliżenie z boginią.

Kult

Na cześć Demeter odbywało się święto Tesmaforie, związane z rolnictwem. W Eleusis obchodzono misteria na jej część, zwane misteriami eleuzyjskimi i zwierające tajemnicę śmierci i odrodzenia. Ich część stanowił prawdopodobnie święty dramat — mit opowiadający historię Demeter i Kory a ich przebieg i rytuały mogły opierać się na historii bogini, poszukującej swojej córki.

Literatura

  • Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
  • Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
  • Kempiński A. M., Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
  • Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
  • Schmidt J., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Katowice 2006.
  • Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
  • Kerényi, K., Mitologia greków", Warszawa 2002.
  • Pietrzykowski M., Mitologia starożytnej Grecji, Warszawa 1983.

(aut. Izabela Ozga)

Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony