Dionizos

Z encyklopediafantastyki.pl
Wersja I.ozga (dyskusja | edycje) z dnia 16:48, 29 mar 2015
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
LEKSYKON FANTASTYKI
fiction
Grecki bóg Dionizos (Greek God Dionysos), [w:] Dr. Vollmers Wörterbuch der Mythologie aller Völker, Stuttgart 1874.
DIONIZOS — w mitologii greckiej a później rzymskiej bóg wina, natchnienia, lasów, wody i płodności, jeden z dwunastu bogów olimpijskich.

Imię

Rzymianie czcili go pod mianem Bachusa. Dionizos nosił także wiele przydomków. Znany był więc jako Kissos czyli Bluszczowy. Imię Sykites, zwąc go Figowym, wiąże go z tym owocowym drzewem a Dendrites z drzewem ogólnie. To ostatnie miano oznacza dokładniej Drzewnego. Dwa kolejne przydomki, Lysjos i Lyejos, każą widzieć w nim Oswobodziciela. Dionizos zwany był także bogiem podwójnie narodzonym.

Rodowód

W mitologii greckiej uchodził za syna Zeusa oraz Semele. Przyszedł na świat dwa razy. Raz, jako sześciomiesięczny płód, został wydobyty z łona płonącej matki Semele. Drugi raz, po tym jak Zeus zaszył dziecko w udzie by donosić płód i jednocześnie ukryć je przed gniewem swojej małżonki Hery, narodził się z uda Zeusa właśnie. Z jego związku z Ariadną mieli przyjść na świat synowie Stafylos, Ojnopion, Toas oraz Peparetos. Z czego Stafylos oraz Ojnopion uchodzili niekiedy za synów Ariadny i Tezeusza, nie Ariadny i boga wina.

W orfizmie Dionizos w połączeniu z Zeusem dał początek postaci Zagreusa. W starożytnym Rzymie Dionizosa identyfikowano z Liberem. Jego kult łączono także z innymi bogami z Azji Mniejszej.

Dionizos to bóstwo o starym, mykeńskim rodowodzie, lecz pochodzeniu wcześniejszym, trackim bądź z Azji Mniejszej, szczególnie wskazuje się tutaj Frygię.

Wygląd i atrybuty

Bóg, brodaty i opleciony wieńcami z bluszczu i winorośli, przedstawiany był w towarzystwie menad, satyrów oraz Sylena, a także Pana. Bóg miał swój wóz, zaprzężony w lwy. W ręce dzierżył, podobnie jak jego wyznawcy, tyrs, czyli gałąź oplecioną bluszczem i zwieńczoną szyszkami. Z roślin, poza wspomnianymi bluszczem i winoroślą, atrybutem boga wina był mirt. Ze zwierząt przypisywano mu kozła oraz byka. Sam potrafił przybrać postać zwierzęcia. Mity wspominają tutaj lwa oraz kozła.

Miejsce

Orchomenos i góra Nysa, to miejsca jego dzieciństwa. Dionizos, już jako dorosły, przewędrować miał nie tylko całą Grecję, ale cały ówcześnie znany Grekom świat. Jego droga wiodła kolejno przez Syrię, Egipt, Frygię, Trację oraz Indie. W Grecji zawitał między innymi na wyspę Naksos, w Beocji do Orchomenos i w Beocji do Teb.

Charakterystyka

Dionizos był wychowanym z woli Zeusa, w ukryciu przed Herą przez Atamasa i Ino. Według jednej z wersji w ukryciu boga miał pomagać bóg Hermes. Atamas i Ino, ze względów bezpieczeństwa, wychowywali Dionizosa jak dziewczynkę. Po tym jak spadł na nich gniew zazdrosnej Hery Dionizos został oddany przez Zeusa pod opiekę nimf na górze Nysa. Dionizos, dla niepoznaki miał, według niektórych wersji, przebywać wtedy w postaci kozła. To w tamtym czasie poznał sekret winorośli. Dorosłego Dionizosa odnalazła Hera i zesłała na niego szaleństwo.

Pierwszym wyznawcą Dionizosa, który, po godnym ugoszczeniu boga, pierwszy otrzymał od niego dar, był Ikarios. Tego, który jako pierwszy niósł dar wina ludziom i imię boga spotkał los nie do pozazdroszczenia. Zginął z rąk pasterzy, którzy, widząc zmożonych winem kompanów, wzięli głęboki sen za morderstwo. Ikariosa odnalazła, przy pomocy psa Majra, jego córka Erigone i powiesiła się z rozpaczy na drzewie. Dionizos zesłał na Ateńczyków szaleństwo i w ślady Erigone poszło wiele dziewcząt ateńskich. Obchodzone na pamiątkę tego zdarzenia święto było świętem boga wina.

Następnie Dionizos przemierzył wspomniane już kraje, wszędzie — na ziemiach Syrii, Egiptu, Frygii, Tracji oraz Indii - szerząc swój kult. We Frygii z szaleństwa, nasłanego przez [[Hera | Herę], uleczyła Dionizosa Kybele, w której misteria został wtajemniczony. Natomiast Indie miał Dionizos przemierzać na swoim wozie, zaprzężonym w lwy, również i tutaj odnosząc sukces.

Na tych, którzy nie chcieli przyjąć jego kultu, Dionizos zsyłał szaleństwo. Taki los spotkał córki Minyasa z Ochromenos w Beocji, które przędły wełnę w domu zamiast dołączyć do świętych obrzędów. Bóg zamienił nici w winorośl a wełnę w kłębiące się w koszach węże. Sam natomiast ukazał się pod postacią lwa. Córki Minyasa popadły w szaleństwo, rozszarpały niemowlę jednej z nich w ofierze dla boga i w takim stanie zbiegły do lasu. Bóg przemienił je w nietoperze, bądź w inne nocne ptaszyska. Kultowi Dionizosa sprzeciwiał się także król, leżących w Beocji Teb, Penteus, a konkretniej uczestnictwu Tebanek w nocnym szaleństwie, obrzędach na stokach Kitajronu. Król uwięził menady. Sam zaś bóg zbiegł pod opiekę Tetydy. Zarówno menady jak i bóg zostały, dzięki boskiej mocy Dionizosa, oswobodzone. Kiedy Penteus chciał na własne oczy ujrzeć obrzędy, nie poznawszy syna rozszarpała go na strzępy jego własna matka, Argue, jedna z uczestniczek obrzędu. Za nierozpoznanie boskości zesłał bóg szaleństwo na żeglarzy trackich, którzy zamiast spełnić prośbę boga i zawieść go na Naksos, próbowali go skrępować i zamierzali sprzedać jako niewolnika. Wszelkie więzy jednak pękały, udaremniając ich zamiary. Boskość Dionizosa rozpoznał tylko sternik. I tylko on ocalił życie. Kiedy z woli boga statek pokrył się bluszczem i winoroślą a sam bóg rzucił się na żeglarzy pod postacią lwa, ci oszalali skoczyli w morskie odmęty. Bóg przemienił ich w delfiny. I tak bóg znalazł się na wyspie Naksos. Tu uprowadził ze sobą Ariadnę i uczynił ją swoją żoną. Są różne wersje tego mitu. Według jednej Tezeuszowi objawił się we śnie bóg Dionizos i nakazał opuścić Ariadnę. W każdej z wersji bóg wina zakochuje się w dziewczynie i uprowadza ją nocą, bądź przybywa na wyspę po porzuceniu Ariadny przez Tezeusza, bądź na jego życzenie zabija ją strzałą bogini Artemida i wynosi na Olimp. Ariadna miała dostać od Dionizosa swój złoty diadem jako prezent ślubny, który następnie został wyniesiony na niebo jako konstelacja, znana pod nazwą Korony Północy, czyli łacińskiego Corona Borealis.

Nim bóg wstąpi na Olimp wywiedzie jeszcze z Hadesu swoją matkę, Semele. Miejsce, gdzie bóg zszedł do podziemi, miał mu wskazać Prosymnos bądź, w zależności od wersji, Polimnos w zamian za dar. Daru zażądał od boga także Hades i Persefona. W zamian za wywiedzenie z podziemi swojej matki Dionizos ofiarował im mirt. Na pamiątkę tego zdarzenia ci, którzy uczestniczyli w misteriach Dionizosa, wkładali wieńce z mirtu na głowy. Sam Polimnos nie doczekał powrotu Dionizosa. Bóg jednak dotrzymał słowa i postawił na jego grobie słup o kształtach fallicznych.

Dionizos, wraz ze swoją żoną, Ariadną oraz matką Semele, wstąpił w szeregi olimpijskich bogów. Po tym jak miejsca ustąpiła mu Hestia sam został wliczony w poczet jednego z dwunastu.

Kult

Na cześć Dionizosa obchodzono Wielkie Dionizje oraz Małe Dionizje. Z nim wiązało się święto upamiętniające mityczną śmierć Erigone. Z obrzędów Wielkich Dionizji wywodzi się dramat grecki, z Małych Dionizji grecka komedia, pochwalne pieśni ku czci boga wina. Na cześć Dionizosa obchodzono także, objęte świętą tajemnicą milczenia, misteria. Obrzędy te polegały na utożsamieniu się z bogiem, poprzez wprowadzenie w mistyczny stan świętego szaleństwa. Wyznawcy Dionizosa, wzorem menad, pogrążeni w szale i gromadzący się w specjalne dni roku, nocą na górskich stokach i w leśnych ostępach, mieli rozszarpywać żywcem zwierzęta i zjadać ich surowe mięso. Bóg wcielał się w zwierzę a one, jedząc surowe mięso rozszarpanej ofiary, przejmowały boskość w siebie. Utożsamienie z bogiem zapewniało nieśmiertelność. Obrzędy te, jako misteria, związane były więc ze śmiercią i odrodzeniem.

Literatura

  • Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
  • Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
  • Kempiński A. M., Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
  • Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
  • Schmidt J., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Katowice 2006.
  • Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
  • Kerényi, K., Mitologia greków", Warszawa 2002.
  • Pietrzykowski M., Mitologia starożytnej Grecji, Warszawa 1983.

(aut. Izabela Ozga)

Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony