Futurologia

Z encyklopediafantastyki.pl
Wersja W.sedenko (dyskusja | edycje) z dnia 13:57, 16 kwi 2012
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
LEKSYKON FANTASTYKI
pojęcie



FUTUROLOGIA (łac. futurus - przyszły, i grec. logos - słowo, nauka) - termin wymyślony przez O. K. Flechtheima w 1943 roku na oznaczenie zajmowania się w jakiś sposób przyszłością. Później jego znaczenie zostało uściślone i obecnie termin ten oznacza dyscyplinę naukową zajmującą się rozważaniami o przyszłości, często niesłusznie utożsamianą z prognostyką, czyli prognozowaniem. Futurologia nawiązuje oczywiście do prognozowania, ale przede wszystkim eksponuje elementy aksjologiczne, polegające na wartościowaniu pewnych alternatywnych perspektyw rozwojowych, a w związku z tym sugeruje te rozwiązania, które wydają się z punktu widzenia aktualnego stanu wiedzy najwłaściwsze.

W tym sensie dyscyplina ta ma charakter ideologiczny, ponieważ jej teoretyzowanie na temat przyszłości zawsze służy jakiejś określonej idei. Aspekt futurologiczny zaznacza się dość silnie w fantastyce naukowej i towarzyszy jej rozwojowi niemal od samego początku, gdy wyodrębniła się z obszaru utworów utopijnych, niekiedy także o ambicjach prognostycznych. Jednym z pierwszych dzieł, w których wyraźnie występują elementy prognostyki, jest Rok 2440 (1770). S. Merciera. Bohater tego utworu zapadł w dziwny długotrwały sen, z którego zbudził się po 670 latach i teraz przedstawia swoje wrażenia z zetknięcia z nowym przyszłościowym światem. Wprawdzie samo umieszczenie akcji utworu w przyszłości nie świadczy jeszcze o przewidywaniu, niemniej jednak często obok innych celów pojawia się także cel prognostyczny, czasem bywa on odczytywany po latach, gdy pewne opisane zjawiska zostają urzeczywistnione. (Warto tu zwrócić uwagę na podniesiony w 1969 roku przez prasę fakt zaskakującego podobieństwa lotu "Apollo-8" do opisanej przez Verne'a wyprawy na Księżyc).

Literatura fantastycznonaukowa, nastawiona niemal z reguły na malowanie obrazów przyszłości, nieraz podejmowała trud przewidywania niektórych zjawisk, zwłaszcza w zakresie rozwoju nauki i techniki. Ten aspekt fantastyki charakterystyczny był raczej dla wczesnej fazy rozwoju science fiction i ujawniał się zwłaszcza w utworach Władysława Umińskiego. Później zajmowanie się przyszłością zmieniło swój charakter. Wizje przyszłości nie są kreowane dla zobrazowania przewidywań wywiedzionych ze współczesnego stanu wiedzy o społeczeństwie i jego trendach rozwojowych, ale dla wyrażenia współczesnych nastrojów, częściej lęków i obaw przed przyszłością, niż nadziei na wyzbycie się dzisiejszych kłopotów egzystencjalnych. Minęła już w rozwoju science fiction epoka bezkrytycznego zachwytu nad cywilizacją zbudowaną na podstawach naukowo-technicznych (np. Ludzie ery atomowej Gajdy, Schron na Placu Zamkowym Ziemięckiego, Astronauci i Obłok Magellana Lema). Teraz coraz częściej rodzą się niepokojące pytania o sens takiej cywilizacji i o miejsce człowieka wśród wyalienowanych jego wytworów. Tak więc nowa fantastyka naukowa w większym stopniu uwzględnia aspekt futurologiczny niż prognostyczny. Zastanawia się nad przyszłością, lecz nie usiłuje jej przewidywać. Staje się wyrazem pragnień i futurofobii współczesnego człowieka.

(aut. Andrzej Niewiadowski, Antoni Smuszkiewicz)

Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony