Gaja
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
GAJA — w mitologii greckiej bogini ziemia.
Rodowód
Gaja wyłoniła się z Chaosu. Wraz z Erosem należała więc do najstarszych, pierwotnych, boskich sił. Sama stworzyła Uranosa, bóstwo personifikujące niebo i połączyła się z nim. Sama z siebie wyłoniła również Góry oraz Pontosa, czyli Morze. Jej mężem był Uranos. Gaja doczekała się z nim potomstwa w postaci olbrzymów, a dokładniej tytanów i tytanid, sturękich oraz cyklopów. Z krwi wykastrowanego Uranosa, która spadła na Gaję, przyszły na świat erynie, nimfy jesionu, czyli meliady oraz olbrzymi giganci. Inna z wersji mówi o tym, że giganci, zrodzeni z Gaji, przyszli na świat po wojnie bogów z olbrzymami tytanami zwanej tytnomachią. Z własnym synem, Pontosem Gaja doczekała się Nereusa, Taumasa, Forkysa, Keto oraz Eurybii. Z Tartarem miała Echidnę oraz Tyfona. Uchodziła także za matkę innych potworów, takich jak Pyton i Charybda. Ojcem tego ostatniego był Posejdon. Z nim Gaja doczekała się również Antajosa.
W teogonii orfickiej Gaję, z jednej z dwóch połówek pierwotnego, kosmicznego jaja, stworzył Eros. Z czasem zaczęto łączyć Gaję z boginią Demeter. Rzymianie utożsamiali ją z Tellus.
Charakterystyka
Gaje wznieciła bunt przeciwko Uranosowi, który strącał do Tartaru swoje dzieci, olbrzymów, a dokładnie cyklopów oraz sturękich. Gaja miała jęczeć z bólu, obciążona własnym potomstwem. Namówiła więc do buntu tytanów, nim ojciec zdążył strącić ich do podziemi. Na czele buntu stanął jedyny syn, który nie okazał strachu przed ojcem tyranem. Był nim Kronos. Gaja wydała na świat sierp, którym ów okaleczył ojca, podczas kiedy Uranos przyszedł nocą, by połączyć się z Gają. To wtedy, z krwi Uranosa, która spadła na ziemię, czyli Gaję przyszły na świat erynie, nimfy jesionu, meliady oraz olbrzymi giganci.
Gaja z Uranosem przepowiedziała upadek Kronosowi. Miał on nastąpić z ręki jego własnego dziecka. Przepowiednia ta doprowadziła do tego, że ów — w obawie przed buntem — zjadał własne potomstwo.
Po upadku Kronosa, przejęciu władzy przez Zeusa i wojnie zwanej tytnomachią, czyli wojnie bogów olimpijskich z olbrzymami tytanami, Gaja doradziła Zeusowi, by uwolnił z Tartaru cyklopów, co pomoże mu odnieść zwycięstwo. Według jednej z wersji, to wtedy Gaja zrodziła gigantów, oburzona tym, że Zeus strącił jej dzieci, tytanów, do Tartaru. Tak rozpoczęła się gigantomachia, czyli wojna bogów olimpijskich z olbrzymami, gigantami. Gaja zrodziła również ziele nieśmiertelności, które nie pozwalało gigantom umrzeć. Zerwał je Zeus. Na koniec, po zakończeniu tej wojny i zwycięstwie Zeusa Gaja spłodziła z Tartarem Tyfona, wroga Zeusa.
Gaja miała podarować Zeusowi i Herze prezent z okazji ich ślubu - złote jabłka, niosące nieśmiertelność, zwane jabłkami Hesperyd.
Gaja uchodziła za znającą przyszłość. W okresie klasycznym jej kult był kultem chtonicznym. Uosobiała płodność i ziemię. Była więc matką wszechrzeczy.
Kult
Świątynie Gaji były starsze od świątyń wszelkich, innych bóstw. To do niej należała pierwotnie świątynia w Delfach, która potem przeszła w ręce Apolla.
Literatura
- Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
- Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
- Kempiński A. M., Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
- Schmidt J., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Katowice 2006.
- Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
- Kerényi, K., Mitologia greków, Warszawa 2002.
- Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
- Pietrzykowski M., Mitologia starożytnej Grecji, Warszawa 1983.
(aut. Izabela Ozga)
