Gawain
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
GAWAIN – postać z legend arturiańskich, jeden z Rycerzy Okrągłego Stołu.
Imię
W walijskich opowieściach Gawain znany jest jako Gwalchmei. Pod tym imieniem spotykamy go między innymi w Mabinogionie i tamtejszych tłumaczeniach oraz opowieściach. Jego walijskie miano – Gwalchmei – wskazuje na Majowego Sokoła. Pierwowzorem Gawaina był Cúchulainn, bohater irlandzkich sag.
Rodowód
Gawain był synem Lota z Orkney. Matki, pierwotnie nieznana z imienia, w średniowiecznych romansach zaczęła być utożsamiana z Morgause. W ten sposób Gawain zyskał braci w Gaherisie, Agravainie i Garethie. Przez matkę więzy braterstwa łączyły Gawaina także z Mordredem, przynajmniej od czasów Thomasa Malory’ego i tekstów wulgaty, William z Malmesbury po raz pierwszy nazywa go siostrzeńcem króla Artura.
Wizerunek Gawaina
Szlachetny u Geoffrey z Monmouth rycerz w późniejszej tradycji ustępuje porywczemu oszustowi, krętaczowi i kobieciarzowi. Gawainowi u Chrétiena de Troyes jest już daleko do ideału, chociaż wciąż postrzegany jest jako słynący z męstwa i odwagi przywódca. W cyklu wulgaty przywary jego charakteru stają się powodem dla którego nie może dostąpić objawienia tajemnicy Graala. Podobny wizerunek znajdujemy u piętnastowiecznym dziele Thomasa Malory’ego, Śmierć Artura (Le Morte Darthur). U tego ostatniego siła Gawaina związana jest ze słońcem. Wzrasta im bliżej południa, maleje im dalej od niego. Według Chrétiena de Troyes Gawain był właścicielem Excalibura nim mów dostał się w ręce króla Artura.
Zemsta Gawaina
Gawain razem z braćmi zemścił się na Pellinorze i jego synu, Lamoraku, za zabicie ich ojca Lota z Orkney oraz romans Lamoraka z ich matką, Morgause. Pellinore'a Gawain zabił wraz z bratem Gaherisem. Z jego rąk zginął również Lamorak.
Gawain a Lancelot
Powodem poróżnienia się Lancelota i Gawaina stała się sprawa oskarżonej o zdradę króla Artura Ginewry. Lancelot, ratując królową ze stosu, zabił przypadkiem swojego przyjaciela Garetha, który z kolei był bratem Gawaina.
Wyprawy Gawaina
Gawain i Zielony Rycerz – opowieść znana z czternastowiecznego poematu anonimowego autora Sir Gawain i Zielony Rycerz (Sir Gawayne and the Grene Knight). Zielony Rycerz, który w dzień nowego roku, przybył na dwór króla Artura i rzucił wyzwanie Rycerzom Okrągłego Stołu. Grozę budził zarówno jego wygląd jak i wyzwanie. Zielony Rycerz zażądał by najdzielniejszy rycerz króla Artura ściął mu głowę a następnie stawił się u niego dokładnie za rok i dzień i wtedy Zielony Rycerz zrobi to samego z jego, rycerza, głową. Wyzwanie podjął Gawain. Odciął Zielonemu Rycerzowi głowę. Ów zamiast umrzeć podniósł ją jednak i odjechał, uprzednio jednak jeszcze odcięta głowa przypomniała o złożonej obietnicy. Gawain miał jej dotrzymać. W poemacie znajdujemy dokładny opis zbroi Gawaina. Złoto-czerwona miała być nie tylko zbroja, ale i rynsztunek konia oraz tarcza. Złoty był również pentagram umieszczony na czerwonym polu i zdobiący zarówno tarczę jak i płaszcz rycerza. Tak uzbrojony Gawain w czasie swojej wędrówki trafił na zamek, gdzie ugościli go właściciele zamku - pan i pani Bertilak. Gawain miał tam przebywać trzy dni, które dzieliły go spotkania z Zielonym Rycerzem. Na ten czas zawarł umowę z Panem Zamku. Podczas kiedy Pan Zamku wybierał się na łowy Gawain zostawał na miejscu z jego żoną. Na koniec dnia mieli nawzajem wymieniać się tym, co udało im się zdobyć w ciągu dnia. W przypadku Pana Zamku była to zwierzyna łowna - kolejno biała łania, dzik oraz lis - w przypadku Gawaina otrzymane kolejno od Pani Zamku trzy pocałunki. Jedyne, co przyjął od niej Gawain a czego nie zwrócił Panu Zamku, to zielona wstążka. Wreszcie przyszło Gawainowi stawić się na wyznaczone rok temu wyzwanie. Zielony Rycerz wymierzył mu trzy ciosy, dwa razy chybiając a trzeci raz tylko drasnął skórę na szyi Gawaina. Okazało się, że kuszenie właścicielki zamku było próbą, jakiej poddano Gawaina na życzenie Zielonego Rycerza, który okazał się właścicielem zamku. Draśnięcie w szyję było spowodowane tym, że Gawain nie powiedział o przyjętej wstążce. Gawain chciał ją zwrócić Zielonemu Rycerzowi, ale ów pozwolił mu ją zatrzymać. Gawain zobowiązał się nosić ją do końca życia na znak skazy na honorze. Później, na wieść o tym, co przydarzyło się Gawainowi znak tego rodzaju mieli nosić inni Rycerze Okrągłego Stołu.
Gawain i Ragnell – po raz pierwszy spotkał Gawain Ragnell pod postacią obmierzłej staruchy. Ta zaklęta za pomocą magii piękna, dziewczyna obiecała mu pomóc znaleźć odpowiedź na pytanie, czego najbardziej pragnie kobieta. Już po ślubie Ragnell spytała Gawaina czy wolałaby, żeby w nocy była dla niego piękna a w nocy brzydka, czy może na odwrót. Ów pozostawił jej wolną wolę. Ta niosła ze sobą władzę, a więc to, czego kobieta pragnie najbardziej – odpowiedź na zadane przez Gawaina pytanie.
Gawain a poszukiwania Graala
Gawain jest jednym z rycerzy, obok Parsifala i Galahada, poszukujących świętego Graala. Tak jest w Kontynuacji Gowena, u Chrétiena de Troyes, u Roberta de Boron, w Perlesvausie, w utworze Wolframa von Eschenbacha oraz w cyklu wulgaty. Większa rola Gawaina podkreślona jest w Kontynuacji Gowena, gdzie bohater poza znaczeniem Graala i krwawiącą włócznią, powinien zastanowić się dlaczego płacze dziewczyna niosąca Graala. Do jego zdań należy także scalenie złamanego miecza, wniesionego podczas ukazania się Graala. Gawain odnosi tutaj sukces - uzdrawia zarówno Króla Rybaka jak i jego krainę, zadając pytanie o krwawiącą włócznię. W Perlesvausie Gawainowi, który musiał wykonać zadanie polegające na przyniesieniu miecza, którym ścięto głowę Jana Chrzciciela, objawia się tajemnica Graala - w wizji sennej widzi świece, małe dziecko, trzy krople krwi oraz ukrzyżowanego Chrystusa. Z kolei w cyklu wulgaty Gawain widzi Graala, jednak nie otrzymuje od niego strawy.
Śmierć Gawaina
Według Geoffreya z Monmouth Gawain zginął jak na wiernego rycerza przystało – w bitwie przeciwko Mordredowi stanął po stronie króla Artura. Miał zostać pochowany w kaplicy Dover Castle. Z czego Malory oraz jego edytor William Caxton, utrzymują, że tam właśnie widzieli głowę Gawaina.
Literatura
- J. Matthews i C. Matthews, Mitologia Wysp Brytyjskich, Poznań 1997.
- P. Monaghan, The Encyclopedia of Celtic Mythology and Folklore, New York 2004.
- S. Botheroyd, P. F. Botheroyd, Słownik mitologii celtyckiej , Katowice 1998.
- Mitologie świata. Celtowie, pod red. J. Kałużna-Ross, Warszawa 2007.
- J. Simpson, S. Roud, A Dictionary of English Folklore, Oxford 2000.
- W. Kopaliński, Wielki multimedialny słownik Władysława Kopalińskiego [CD-ROM].
- Encyclopedia Mythica, dostępne[on-line] http://www.pantheon.org/.
- Encyclopedia Britannica, dostępne [on-line] http://www.britannica.com/.
(aut. Izabela Ozga)
