Graal
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
Rodowód
Motyw Graala i jego poszukiwań bierze swój początek z opowieści o wyprawie króla Artura i Rycerzy Okrągłego Stołu do Annwn po Kocioł Obfitości.
Sama nazwa graal bierze swój początek w łacińskiem słowie gradalis, oznaczającym naczynie, tacę bądź misę, na której wnoszono jedzenie. To właśnie bezpośrednio od gradalis pochodzi starofrancuskie graal.
Wyobrażenia Graala
Bez względu na etymologię Graal był nie tylko kielichem (Chrétien de Troyes), ale także kamieniem (Parsifal Wolframa von Eschenbacha) a nawet odciętą głową (Peredeur).
U Roberta de Boron a później w kolejnych wersjach legendy Kontynuacji Gowena u Manessiera, , Perlesvausie, cyklu wulgaty i u Thomasa Malory’ego, znajdujemy informację, że do Graala została zebrana krew z przebitego włócznią boku Chrystusa. Tym, którym to zrobił, miał być Józef z Arymatei. W Parsifalu Wolframa von Eschenbacha na Graalu, który w tej wersji jest kamieniem i nazywany jest lapis exillis, pojawiają się na nim imiona opiekunów Graala (patrz: Król Rybak), które mają tą właściwość, że znikają po przeczytaniu. Sam kamieniem zapewnia wieczną młodość i pokarm. Funkcę obfitości pełni Graal także w innych wersjach legendy a sugeruje to już wersja Chrétiena de Troyes, wprost mówi o tym tekst Wolframa von Eschenbacha. Graal ma także właściwości uzdrawiające. W cyklu wulgaty jego moc leczy rany Lancelota i Borsa odniesione podczas wziyty na zamku Graala. Potrafi też przedłużać życie. Tak dzieje się już u Chrétiena de Troyes z Królem Rybakiem.
Zamek Graala i opiekun Graala
Graal był przechowywany na Zamku Graala. W jednej z wersji legendy z Graalem związane jest Wzgórze Kielicha, angielskie Chalice Hill. To właśnie tam miał zostać zakopany przez Józefa z Arymateii, Graal, w tym wypadku kielich z którego Chrystus pił podczas ostatniej wieczerzy. W pobliżu Józef założył, zgodnie z legendą, pierwszy kościół na tych ziemiach. Z kolei w cyklu wulgaty i w Śmierci Artura (Morte d’Arthur) Thomasa Malory’ego Graal zostaje wywieziony do miasta Sarras przez Galahada, Parsifala i Borsa.
Ukazywanie się Graala
Chociaż różni się wygląd Graala, to jednak sposób jego ukazywania się jest podobny we wszystkich wersjach legendy. Zostaje wniesiony w procesji przez dziewczynę, w kontynuacji Manessiera koniecznie dziewicę. Z wyjątkiem spotykamy się u, gdzie Graala wnosi mężczyzna. Poza tym w procesji zostają wniesione także inne przedmioty. Są to święta włócznia, nieodmiennie krwawiąca, złote świeczniki i srebrna taca. W Kontynuacji Gowena, tekście anonimowego autora, odnajdziemy także trumnę na której spoczywają kawałki złamanego miecza. W Peredurze mamy doczynienia z włócznią i tacą na której spoczywa Graal – tutaj odcięta głowa. W Perlesvausie znajdujemy włócznię, z której krew spływa wprost do Graala. A u Wolframa von Eschenbacha Graal jest wniesiony na zielonym suknie.
Mimo podobieństw pojawią się jednak różnice. I tak kolejność wnoszenia kolejnych przedmiotów jest inna w zależności od wersji. U Chrétiena de Troyes są to kolejno święta włócznia, złote świeczniki, Graal i na koniec srebrna taca. W Kontynuacji Gowena po włóczni wniesiona zostaje taca, następnie świeczniki, wreszcie Graal oraz dodatkowo trumna. W Kontynuacji Parcewala pochód otwiera Graal, następnie pojawia się włócznia a później złamany miecz. Kontynuacja Gowena łączy włócznię z tą, którą legionista rzymski, Longin, przebił bok Chrystusa. Do tego wątku nawiąże później Manessier, odnajdziemy go w tekście Perlesvaus. U Thomasa Malory’ego, w jego Śmierci Artura krew, spływająca z włóczni, ma właściwości uzdrawiające. Galahad lecz nią rany Króla Rybaka, tutaj Pellesa. Manassier objaśnia także znaczenie srebrnej tacy – ma ona służyć do nakrywania Graala. W cyklu wulgaty Graal pojawia się na zamku króla Artura.
Graal potrafi zniknąć. Tak się dzieje w Śmierci Artura (Le Morte Darthur) Thomasa Malory’ego w momencie, kiedy Król Rybak, tutaj Pelles, zostaje raniony w Zamku Graala przez rycerza Balina. Wreszcie, jak w cyklu wulgaty i w Śmierci Artura (Le Morte Darthur) Thomasa Malory’ego, wraz ze śmiercią kolejnego opiekuna Graala, tutaj Galahada, znika na zawsze.
W cyklu wulgaty i u Thomasa Malory'ego Graal ukazał się także Rycerzom Okrągłego Stołu na zamku w Camelocie, przy Okrągłym Stole.
Poszukiwania Graala
Graal miał ukazywać się tylko wybranym. W legednach arturiańskich ujrzeć Graala i poznać jego tajemnicę mogą tylko rycerze o czystym sercu. U Roberta de Boron pojawia się także wątek prób, które jeżeli przejść je pomyślnie, świadczą o tym, że dany rycerz jest wybrańcem, godnym odnalezienia Graala. Taką próbą jest w tej wersji legendy Niebezpieczne Miejsce. Wątek ten podejmuje także Gerbert de Montreuil. Na Zamek Graala dotarli Parsifal, Lancelot, Galahad, Gawain i Bors.
Kluczowym elementem, który miał prowadzić do poznania tajemnicy Graala, było obok czystości serca, zadanie odpowiedniego pytania. Jego brzmienie różni się w zależności od wersji legendy. I tak u Chrétiena de Troyes Parsifal powinien zapytać Komu podają Graala i dlaczego włócznia krwawi? Pytanie o funkcję Graala jest kluczowym warunkiem uzdrowienia Króla Rybaka i jego kraju u Roberta de Boron. A w Kontynuacji Gowena tytułowy bohater poza znaczeniem Graala i krwawiącą włócznią, powinien zastanowić się dlaczego płacze dziewczyna niosąca Graala. W Perlesvausie jego niezadanie staje się wręcz przyczyną choroby króla i nieurodzaju w ziemi a u Wolframa von Eschenbacha powinno ono brzmieć Co ci dolega wuju?. Niekiedy same pytania nie wystarczają. Do zadań rycerzy, poszukujących Graala dochodzi scalenie złamanego miecza. Tak jest w Kontynuacji Gowena i w Kontynuacji Percewala a Manessiera historia złamanego miecza wiąże się z zemstą, której Parsifal powinien dokonać w imieniu Króla Rybaka, opiekuna Graala. W cyklu wulgaty pęknięty miecz scala Galahad i przekazuje go Borsowi. W Peredurze nie znajdziemy miecza, ale żelazny pierścień, który bohater powinien rozłupać na pół.
Tajemnica Graala
Chrétien de Troyes nie daje odpowiedzi – przedwczesna śmierć nie pozwala mu ukończyć dzieła. W Kontynuacji Gowena Król Rybak zdrowieje a do kraju powraca urodzaj, ponieważ Gawain zadał pytanie dotyczące krwawiącej włóczni. Ziemia ponownie staje się żyzna również u Gerberta de Montreuil, również na skutek zadanych pytań, które niekoniecznie jednak prowadzą do wyjawienia tajemnicy Graala. Król Rybak powraca do zdrowia a wraz z nim jego kraina u Wolframa von Eschenbacha, gdy Parsifal zadaje właściwie pytanie. U Roberta de Boron, Manessiera, w Perlesvausie i u Wolframa von Eschenbacha pojawia się wątek dodatkowy. Król Rybak, zwany tutaj Królem Graala, przekazuje swoją funkcję opiekuna Graala Parsifalowi. Dostępnie objawienia tajemnicy Graala może powodować wizje. Tak jest w Perlesvausie, gdzie Gowen widzi w snach świece, małe dziecko, trzy krople krwi oraz ukrzyżowanego Chrystusa. W cyklu wulgaty Galahad, Parsifal i Bors poza tym, że widzą postać ukrzyżowanego Chrystusa, stają się także świadkami tajemnicy komunii świętej.
Lancelot okazał się niegodny dostąpienia tajemnicy Graala, ponieważ, jak mówi Perlesvaus, hańbiła go grzeszna miłość do królowej Ginewry.
Literatura
- Hauf M., Drogi do świętego Graala, Wrocław 2004.
- Botheroyd S., i Botheroyd P.F., Słownik mitologii celtyckiej, 1998.
- Kałużna-Ross J., Mitologie świata. Celtowie, Warszawa 2007.
- Matthews J., i Matthews C., Mitologia Wysp Brytyjskich, Poznań 1997.
- Monaghan P., The Encyclopedia of Celtic Mythology and Folklore, Nowy Jork 2004.
- Sacha-Piekło M., Zaświaty i krainy mityczne, Kraków 1999.
- Mitologia. Mity i legendy świata, Warszawa 2009, s. 272–281.
- Encyclopedia Mythica, b.d., http://www.pantheon.org/.
- Online Etymology Dictionary, b.d., http://www.etymonline.com/index.php.
- Oxford Dictionaries, b.d., http://oxforddictionaries.com/.
- Kopaliński W., Wielki multimedialny słownik Władysława Kopalińskiego, b.d.
- Sherman J., Storytelling. An Encyclopedia of Mythology and Folklore, Myron E. Sharpe, Nowy Jork 2011.
(aut. Izabela Ozga)
