Gromada gwiazd

LEKSYKON FANTASTYKI

science

Gromada gwiazd to ugrupowanie gwiazd związanych wspólnym pochodzeniem, tzn. miejscem i czasem powstania z tej samej materii międzygwiazdowej. Gwiazdy należące do jednej gromady mają identyczny skład chemiczny, są też wzajemnie związane siłami grawitacji. Cechą charakterystyczną gromady gwiazd jest jądro, w którym koncentracja gwiazd przewyższa znacznie koncentrację gwiazd w najbliższym otoczeniu gromady. Jądro gromady otacza obszar koronalny mniej bogaty w gwiazdy. Gromady wyróżniają się wśród ogólnego tła, tworząc wyraźne obiekty o pewnych cechach wspólnych lub zbliżonych. Rozmiary gromady gwiazd zależą od jej całkowitej masy i odległości od centralnych części galaktyki. Zewnętrzna granica gromady znajduje się w miejscu, w którym siła przyciągania gromady jest równa sile przyciągania okolicznych gwiazd.

Średnice gromad w naszej Galaktyce wynoszą od kilku do 500 lat świetlnych.

gromady kuliste

Przykład gromady kulistej gwiazd. Na fotografii przedstawiona jest gromada M13 z gwiazdozbioru Herkulesa. Źródło: Internet.

Ten typ gromad to zazwyczaj sferycznie symetryczne zgrupowanie powiązanych grawitacyjnie gwiazd z wyraźną, silną ich koncentracją w kierunku centrum . Gromady kuliste zwykle liczą od stu tysięcy do miliona gwiazd, natomiast ich średnice zawierają się w przedziale od 6 do 70 parseków.

W przeciwieństwie do innych gwiazd krążących wokół jądra galaktyki gwiazdy w gromadach kulistych krążą wokół wspólnego środka ciężkości gromady. Niektóre z nich mają orbity kołowe, a inne krążą po wydłużonych orbitach, po których zahaczają o peryferia gromady. Ponieważ gwiazdy jednej gromady oddziałują ze sobą grawitacyjnie, prędkość orbitalna lżejszych gwiazd rośnie a one same migrują w stronę krawędzi gromady.

Na szczególną uwagę zasługuje wiek gromad kulistych. Obecnie najmłodsza znana gromada w Galaktyce ma około 6,4 miliarda lat, a najstarsze - 12,5 miliarda lat. Razem ze zgrubieniem centralnym są najstarszymi składnikami Galaktyki.

gromady otwarte

Przykład gromady otwartej gwiazd. Na fotografii przedstawiona jest gromada M45 z gwiazdozbioru Byka, potocznie zwana Plejady. Źródło: Internet

Gromada otwarta to grupa nawet do kilku tysięcy luźno połączonych grawitacją gwiazd (w odróżnieniu od gromad kulistych, które są ciasno skupione), powstałych z jednej olbrzymiej chmury molekularnej. Gromady otwarte znajdują się wyłącznie w galaktykach spiralnych i nieregularnych, gdzie wciąż odbywa się proces powstawania gwiazd. Zwykle ich wiek nie przekracza kilkuset milionów lat. Podczas swojej wędrówki wokół centrum galaktyki, gromady otwarte są narażone na bliski kontakt z innymi gromadami czy chmurami gazu – mogą wtedy widocznie zmieniać kształt lub nawet wytracać poszczególne gwiazdy. Młode gromady otwarte wciąż mogą leżeć wewnątrz chmur, z których powstały, rozświetlając je. Z biegiem czasu wiatr gwiazdowy gromady wywiewa ten gaz. Zwykle tylko z około 10% całkowitej masy chmury powstaną gwiazdy, zanim ciśnienie promieniowania wypchnie jej resztę w przestrzeń, rozpraszając ją.

asocjacje gwiazdowe

Ten typ ugrupowania gwiazd składa się głównie z gorących olbrzymów typów widmowych O-B. Wyróżnia się 3 rodzaje asocjacji:

• asocjacje OB, zawierające gwiazdy typów widmowych O-B2,
• asocjacje T, zawierające w największej części gwiazdy zmienne typu T Tauri oraz
• asocjacje R, składające się z młodych małomasywnych gwiazd ciągu głównego oświetlających mgławice refleksyjne.

Liczba gwiazd wchodzących w skład tych struktur jest rzędu kilkuset — np. najbardziej znana i zarazem jedna z najbardziej licznych asocjacji, znajdująca się w gwiazdozbiorze Oriona zawiera 500 gwiazd typu T Tauri. Rozmiary tych gromad sięgają wielkości kilkuset lat świetlnych. Asocjacje często uważa się za struktury nietrwałe: oddziaływanie innych gwiazd galaktyki ze składnikami gromady powoduje stopniowy jej rozkład.