Gromada gwiazd
LEKSYKON FANTASTYKI | |
science |
Gromada gwiazd to ugrupowanie gwiazd związanych wspólnym pochodzeniem, tzn. miejscem i czasem powstania z tej samej materii międzygwiazdowej. Gwiazdy należące do jednej gromady mają identyczny skład chemiczny, są też wzajemnie związane siłami grawitacji. Cechą charakterystyczną gromady gwiazd jest jądro, w którym koncentracja gwiazd przewyższa znacznie koncentrację gwiazd w najbliższym otoczeniu gromady. Jądro gromady otacza obszar koronalny mniej bogaty w gwiazdy. Gromady wyróżniają się wśród ogólnego tła, tworząc wyraźne obiekty o pewnych cechach wspólnych lub zbliżonych.
Rozmiary gromady gwiazd zależą od jej całkowitej masy i odległości od centralnych części galaktyki. Zewnętrzna granica gromady znajduje się w miejscu, w którym siła przyciągania gromady jest równa sile przyciągania okolicznych gwiazd.
Średnice gromad w naszej Galaktyce wynoszą od kilku do 500 lat świetlnych.
gromady kuliste
Ten typ gromad to zazwyczaj sferycznie symetryczne zgrupowanie powiązanych grawitacyjnie gwiazd z wyraźną, silną ich koncentracją w kierunku centrum . Gromady kuliste zwykle liczą od stu tysięcy do miliona gwiazd, natomiast ich średnice zawierają się w przedziale od 6 do 70 parseków.
W przeciwieństwie do innych gwiazd krążących wokół jądra galaktyki gwiazdy w gromadach kulistych krążą wokół wspólnego środka ciężkości gromady. Niektóre z nich mają orbity kołowe, a inne krążą po wydłużonych orbitach, po których zahaczają o peryferia gromady. Ponieważ gwiazdy jednej gromady oddziałują ze sobą grawitacyjnie, prędkość orbitalna lżejszych gwiazd rośnie a one same migrują w stronę krawędzi gromady.
Na szczególną uwagę zasługuje wiek gromad kulistych. Obecnie najmłodsza znana gromada w Galaktyce ma około 6,4 miliarda lat, a najstarsze - 12,5 miliarda lat. Razem ze zgrubieniem centralnym są najstarszymi składnikami Galaktyki.
gromady otwarte
Gromada otwarta to grupa nawet do kilku tysięcy luźno połączonych grawitacją gwiazd (w odróżnieniu od gromad kulistych, które są ciasno skupione), powstałych z jednej olbrzymiej chmury molekularnej. Gromady otwarte znajdują się wyłącznie w galaktykach spiralnych i nieregularnych, gdzie wciąż odbywa się proces powstawania gwiazd. Zwykle ich wiek nie przekracza kilkuset milionów lat. Podczas swojej wędrówki wokół centrum galaktyki, gromady otwarte są narażone na bliski kontakt z innymi gromadami czy chmurami gazu – mogą wtedy widocznie zmieniać kształt lub nawet wytracać poszczególne gwiazdy.
Młode gromady otwarte wciąż mogą leżeć wewnątrz chmur, z których powstały, rozświetlając je. Z biegiem czasu wiatr gwiazdowy gromady wywiewa ten gaz. Zwykle tylko z około 10% całkowitej masy chmury powstaną gwiazdy, zanim ciśnienie promieniowania wypchnie jej resztę w przestrzeń, rozpraszając ją.
asocjacje gwiazdowe
Ten typ ugrupowania gwiazd składa się głównie z gorących olbrzymów typów widmowych O-B. Wyróżnia się 3 rodzaje asocjacji:
- asocjacje OB, zawierające gwiazdy typów widmowych O-B2,
- asocjacje T, zawierające w największej części gwiazdy zmienne typu T Tauri oraz
- asocjacje R, składające się z młodych małomasywnych gwiazd ciągu głównego oświetlających mgławice refleksyjne.
Liczba gwiazd wchodzących w skład tych struktur jest rzędu kilkuset — np. najbardziej znana i zarazem jedna z najbardziej licznych asocjacji, znajdująca się w gwiazdozbiorze Oriona zawiera 500 gwiazd typu T Tauri. Rozmiary tych gromad sięgają wielkości kilkuset lat świetlnych. Asocjacje często uważa się za struktury nietrwałe: oddziaływanie innych gwiazd galaktyki ze składnikami gromady powoduje stopniowy jej rozkład.