Halloween
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
HALLOWEEN – wywodząca się z celtyckiego święta Samhain tradycja związana ze świętem zmarłych. Halloween przypada na Wigilię Wszystkich Świętych. Obchodzone jest w nocy z 31 października na 1 listopada.
Nazwa Halloween bierze swój początek w XVIII wieku. Jest skrótem zwrotu All Hallow Even, oznaczającego Wigilię Wszystkich Świętych. Brytyjskie święto, którego korzenie sięgają celtyckiej tradycji święta Samhain, przepłynęło ocean wraz z Irlandczykami i w połowie XIX wieku zadomowiło się na ziemi amerykańskiej. W drugiej połowie Halloween trafiło do Europy. Dziś jest już stałym elementem kultury masowej.
Do tradycji halloweenowej nocy należy maskarada. Potworne maski i przebieranie się w różne potwory, takie jak duchy, wampiry, wilkołaki, czy zombie są echem starszej tradycji. Tradycji, która miała uchronić żywych przed złymi duchami, błąkającymi się w tą szczególną noc między żywymi. Można się również spotkać z teorią według której wdziewanie szkaradnych strojów i masek, to ślad po dawnych rytuałach, w których przebierańcy odgrywali rolę zmarłych.
Halloweenowy lampion nosi nazwę Jacka-o’-lantern. Pierwotnie, w tradycji irlandzkiej ludzką twarz wycinało się w rzepie, jednak ustąpiła ona miejsca amerykańskiego zwyczaju wydrążonej dyni. W środku lampionu kładzie się świecę i tak przygotowany umieszcza np. na oknach domu. Jack-o’-lantern ma swoją historię. Był leniwym rolnikiem, który był jednak dostatecznie sprytny by oszukać diabła. W efekcie wynegocjował, że jeżeli trafi do piekła diabeł go stamtąd wypuści. Tak też się stało. Niestety także bramy nieba pozostawały dla Jacka zamknięte. Od tej pory zmuszony jest błąkać się między niebem a piekłem. Lampionem z umieszczoną w środku świecą Jack rozświetla sobie drogę w ciemności.
Amerykanie nie tylko zastąpili rzepę dynią, ale także wprowadzili zwyczaj Treat or trick?, dosłownie Cukierek albo psikus?, polegający na chodzeniu dzieci po domach w obowiązkowych, upiornych przebraniach i żądających słodyczy. Jeżeli nie spełnić ich prośby rewanżują się psikusem. Zwyczaj ten nawiązuje do średniowiecznego ciasta duszy (ang. soul cake). Wtedy ubodzy chodzili po domach i żebrali o jedzenie. W zamian zapewniali ofiarodawcy modlitwę.
Halloween w fantastyce
Halloween została poświęcona antologia 31.10 Halloween po polsku. Motyw pojawia się w Miasteczku Halloween Tima Burtona. Nie brakuje go także w serialu Supernatural.
Literatura
- M. Jamkowski, Diabelskie święto w nawiedzonym mieście , w: „Polityka” nr. 44/2011.
- Korzenie Halloweenowej tradycji, dostępne [on-line] http://www.gazetagazeta.com/.
- J. Simpson, S. Roud, A Dictionary of English Folklore, Oxford 2000.
- P. Monaghan, The Encyclopedia of Celtic Mythology and Folklore, New York 2004.
- M. Kerrigan, Historia śmierci, Warszawa 2009.
- Online Etymology Dictionary, dostępne [on-line] http://www.etymonline.com/index.php.
- Oxford Dictionaries, dostępne [on-line] http://oxforddictionaries.com/.
- Encyclopedia Mythica, dostępne[on-line] http://www.pantheon.org/.
- Encyclopedia Britannica, dostępne [on-line] http://www.britannica.com/.
(aut. Izabela Ozga)
