Historia alternatywna
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| pojęcie | |
HISTORIA ALTERNATYWNA - fikcyjny przebieg zdarzeń dziejowych w mniejszym lub większym stopniu zbliżonych do faktów znanych z autentycznej historii. Mechanizm historii alternatywnej polega na pokazywaniu innych wariantów procesu historycznego, zapoczątkowanych wydarzeniami fikcyjnymi, które aczkolwiek możliwe, w istocie się nie ziściły. Jest więc taki sam jak w eksperymencie myślowym fantastyki naukowej i ponieważ sprowadza się do odpowiedzi na pytanie, co by było, gdyby...
Materiałem jednakże, z którego budowany jest świat przedstawiony utworu, są realia historyczne, a celem owych zabiegów-poznanie ukrytych sprężyn, napędzających proces dziejowy. Historia alternatywna jest zabiegiem często stosowanym w fikcyjnej historii w m powieści historyczno-fantastycznej. Doskonałym przykładem historii alternatywnej jest powieść Napoleon Apocryphe (1836) L. Geoffroya, w której autor szczegółowo przedstawia, co stałoby się, gdyby Napoleon pokonał Rosję. W tej "wyczerpującej rekonstrukcji wyimaginowanego biegu historii - jak stwierdza A. Pruszyński - odtworzył nie tylko wydarzenia polityczne i wojskowe bezpośrednio z tego wynikające, ale całą osnowę społeczną, naukową, techniczną i artystyczną".
W literaturze polskiej podobnym utworem jest Muza dalekich podróży T. Parnickiego. W jego obrębie znajduje się powieść Mogło być tak właśnie, przedstawiająca konsekwencje zwycięstwa Polski w powstaniu listopadowym. W wyniku owego zwycięstwa powstało niepodległe królestwo i inaczej ułożyły się losy znanych romantyków: Krasiński jest ambasadorem w Petersburgu i autorem znakomitych powieści historycznych, Mickiewicz - ministrem oświaty, sprawującym równocześnie władzę premiera, Słowacki przebywa na emigracji w Meksyku, lecz wkrótce powraca do kraju i pisze Króla Ducha. Po kilkunastu latach Polska ponownie traci niepodległość i historia powraca do swego prawdziwego nurtu.
Historia alternatywna w ograniczonym zakresie występuje również w innych odmianach powieści fantastycznej, w których akcja rozgrywa się w świecie alternatywnym. W tym ostatnim wypadku nie tyle chodzi o pokazanie mechanizmów procesu historycznego, ile o wskazanie konsekwencji innego przebiegu zdarzeń niż ten, który miał miejsce w rzeczywistości. Ten zabieg stosuje się zazwyczaj w celu zaatakowania aktualnie panującego systemu. W związku z tym spotkać go można w tzw. p fantastyce politycznej lub fantastyce socjologicznej, w których to odmianach historia alternatywna ukazana jest najczęściej w dużym skrócie i podporządkowana innym zamierzeniom autorskim.
(aut. Andrzej Niewiadowski, Antoni Smuszkiewicz)
