Jednorożec (pojęcie)
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
Rodowód
Nazwa tego magicznego zwierzęcia, które na przestrzeni wieków stało się symbolem czystości i niewinności, bierze początek z dwóch łacińskich słów – uni (jeden) i cornu (róg). Grecy, a konkretniej Pliniusz, obdarzyli go także przydomkiem monoceros. W wierzeniach wschodu występuje jako zhi i ki lin u Chińczyków i kirin i sin-you u Japończyków.
Jednorożec w wierzeniach Greków i Rzymian
Według medyka Ktezjasza z wyglądu przypominał osła a wielkością dorównywał koniowi. Z kolei historyk i pisarz rzymski, Pliniusz, widzi w nim zwierzę hybrydę. Miał więc jednorożec głowę jak u jelenia, nogi jak u słonia a ogon tego zwierzęcia wyglądał jak u dzika. Charakterystycznym elementem wyglądu był jeden tylko róg, wyrastający pośrodku czoła, zarówno według Ktezjasza jak i Pliniusza, czarny. Ktezjasz uzupełnił opis rogu jednorożca jeszcze o dodatkowe szczegóły – miał mieć spiralny kształt. Natomiast rzymski filozof Aelian twierdził, że róg ma trzy kolory: biały u nasady, czarny na środku i czerwony u samej góry. Ciało jednorożca miało być białe. Wyjątek stanowiła ciemnoczerwona głowa. Oczy tego zwierzęcia miały barwę niebieską.
Jednorożce spotkać można było w Indiach, konkretniej w górach.
Jednorożce słynęły ze swojej dzikiej, nieokiełznanej natury. W związku z tym były też uważane za niebezpieczne do tego stopnia, że schwytanie żywego jednorożca uchodziło za niemożliwe.
Według wierzeń rzymskich róg jednorożca miał skutecznie chronić przed chorobami. Szczególnie pomagał na epilepsję.
Jednorożec a chrześcijaństwo
Tradycja biblijna wspomina o genezie jednorożca. To magiczne stworzenie było pierwszym zwierzęciem nazwanym przez Boga. Silnie związane z Adamem i Ewą wraz z nimi zostało wygnane z Edenu. Z jednorożcem związana jest także historia potopu. Jednorożec nie znalazł miejsca na arce Noego i tutaj istnieją dwie wersje tej opowieści. Według jednej z nich został z niej wygnany, ponieważ zajmował zbyt wiele miejsca, według drugiej nigdy go na nią nie wpuszczono. W średniowieczu jednorożec stał się symbolem czystości i niewinności a na koniec Chrystusa. To także wtedy ukształtował się ostatecznie taki jego wizerunek, jaki znamy dzisiaj – białego, szlachetnego, niewinnego zwierzęcia z jednym rogiem pośrodku czoła.
Jednorożec w średniowieczu
W średniowieczu podkreślano uzdrowicielską moc jednorożca. Stał się lekarstwem na wszelkie choroby. Jednocześnie nie zapominano o jego dzikiej, nieokiełznanej naturze. Był tylko jeden sposób by go złapać – dziewica. W Physiologusie anonimowy autor opisuje jaki wpływ miała na jednorożca ta ostatnia. Wystarczyło by ją ujrzał a kładł łeb na jej kolanach i pod wpływem jej dotyku zasypiał. Tak uśpione szlachetne zwierzę można było dopiero uprowadzić ze sobą.
Jednorożec w mitologii chińskiej
Obok smoka, żółwia, feniksa, chiński jednorożec był jednym z czterech, świętych zwierząt, które ukształtowały świat. W związku z tym również ubarwienie jednorożca było symboliczne. Przedstawiano go w kolorach żółtych, niebieskich, czerwonych, białych, czarnych a niekiedy także z zielonymi łuskami. Z wyglądu przypominał jelenia, ale ogon miał jak wół a nogi jak koń. Nie zabrakło również charakterystycznego rogu pośrodku czoła. Miał obdarzyć ludzi pismem. Taki święty jednorożec nazywał się ki-lin. Innym jednorożcem był zhi. Zhi przypominał kozę i stał się symbolem sprawiedliwości i sądownictwa.
Jednorożec w mitologii japońskiej
Znany Japończykom sin-you pełnił rolę podobną do chińskiego zhi.
Literatura
- A. M. Kempiński, Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
- J. Sherman, Storytelling. An Encyclopedia of Mythology and Folklore, Nowy York 2011.
- U.X.L. Encyclopedia of World Mythology, pod red. R. Parks, J. Stock, K. Hunt, USA 2009.
- G.M. Eberhart, Mysterious Creatures. A Guide to Cryptozoology, Santa Barbara 2002.
- J.L. Borges, Zoologia fantastyczna, Warszawa 1983.
- A. Z. Kronzek, E. Kronzek, Księga wiedzy czarodziejskiej, Poznań 2008.
- W. Kopaliński, Wielki multimedialny słownik Władysława Kopalińskiego [CD-ROM].
- Leksykon symboli, pod red. R. Jarosinski, Warszawa 1991.
- Gerhard J. Bellinger, Leksykon mitologii. Mity ludów i narodów świata, Warszawa 2005.
(aut. Izabela Ozga)
