José Saramago

Aktualna wersja na dzień 16:32, 17 sty 2021

José Saramago
Data i miejsce urodzenia	16 listopada,1922 Azinhaga
Data i miejsce śmierci	18 czerwca 2010 Tías
Narodowość	Portugalia
Nagrody
Nobel

José de Sousa Saramago (ur. 16 listopada 1922 w Azinhaga, zm. 18 czerwca 2010 w Tías) – portugalski pisarz, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury w 1998.

Saramago połączył w swoich dziełach mity, historie swojego kraju oraz surrealistyczne wyobrażenia. W uzasadnieniu przyznania Nagrody Nobla napisano za dzieło, które przypowieściami, podtrzymywanymi przez wyobraźnię, współczucie i ironię, stale umożliwia pojmowanie iluzorycznej rzeczywistości.

Rodzice noblisty nazywali się José de Sousa i Maria da Piedade, ojciec był jednak znany w wiosce pod przydomkiem "Saramago", takie też nazwisko zapisano w rejestrach po urodzeniu syna państwa de Sousa. Mieszkali w wiosce Azinhaga w regionie Ribatejo, żyli bardzo skromnie, wręcz biednie. Ojciec sprzedawał gazety, a matka była pomocą domową. Rodzina przeprowadziła się do Lizbony w 1924, kiedy mały José miał zaledwie 2 lata.

Kilka miesięcy po przybyciu do Lizbony, zmarł starszy brat José – Francisco. Sytuacja materialna rodziny uległa poprawie po przeprowadzce do stolicy, ale dopiero kiedy Saramago miał 13-14 lat rodzina przeprowadziła się do małego domu i nie mieszkała już w wynajmowanych pokojach dzielonych z innymi rodzinami.

W młodości musiał opuszczać lekcje, aby zarobić na życie. Marzył o wstąpieniu na uniwersytet. Jednak ze względu na sytuację materialną rodziny musiał zrezygnować z nauki w liceum i podjąć naukę w technikum. Przez pięć lat uczył sie na mechanika samochodowego. Podjął pracę w wyuczonym zawodzie i jednocześnie, zafascynowany literaturą, odwiedzał Bibliotekę Narodową w Lizbonie.

W 1944 ożenił się z Ildą Reis. Trzy lata później, kiedy miał 25 lat opublikował pierwszą powieść Terra do pecado (1947). W tym samym roku urodziła mu się pierwsza i jedyna córka – Violante. Od 1955 zaczął dorabiać jako tłumacz. Zajmował się takimi autorami jak Hegel, Tołstoj i Baudelaire. Z Ildą rozwiódł się w 1970 i rozpoczął kilkunastoletni związek z portugalską pisarką Isabel da Nóbrega.

W 1969 wstąpił do Komunistycznej Partii Portugalii, która była zakazana przez dyktaturę Salazara; jednocześnie krytykował tę partię.

W 1975 został oskarżony o sprzyjanie skrajnie marksistowskim ideom, w wyniku zawirowań po Rewolucji goździków stracił pracę. W związku z tym zdecydował nie szukać innego zatrudnienia i poświęcić się całkowicie pisaniu.

W 1988 ożenił się z dziennikarką i tłumaczką hiszpańską Maríą del Pilar del Río Sánchez, którą poznał w 1986 r.

W 1993 wyemigrował z Portugalii na Wyspy Kanaryjskie. Skomentował to w autobiografii: "W odpowiedzi na ocenzurowanie i zawetowanie zgłoszenia mojej książki – Ewangelia według Jezusa Chrustusa (1991) – do Europejskiej Nagrody Literackiej pod pretekstem, że obraża katolików, przeprowadziliśmy się, moja żona i ja, w lutym 1993 na wyspę Lanzarote, w archpelagu Wysp Kanaryjskich."

Po wydaniu Terra do Pecado, Saramago przedstawił swojemu wydawcy następne dzieło – Clarabóia, odrzucone i do dziś nieopublikowane. 19 lat później postanowił zamienić prozę na poezję i wydał dwa tomiki Provavelmente alegria (1970) i O ano de 1993 (1975). Zamienił także stanowisko w wydawnictwie Estudos Cor na pracę dziennikarza w „Diário de Notícias”, a następnie w „Diário de Lisboa”. W 1975 na 10 miesięcy powraca do „Diário de Notícias” jako zastępca dyrektora.

Zmarł 18 czerwca 2010 w wieku 87 lat w swoim domu na Lanzarote (Wyspy Kanaryjskie), gdzie spędził ostatnie lata życia. Zmarł na białaczkę. Pogrzeb Jose Saramago odbył się 20 czerwca 2010 roku. W pogrzebie uczestniczyło 20 000 osób. Prochy Saramago spoczęły na lizbońskim cmentarzu Alto de São João[2].

W 1991 Saramago opublikował powieść Ewangelia według Jezusa Chrystusa. Została ona skrytykowana jako bluźniercza przez Kościół katolicki. W konsekwencji sekretarz kulturalny rządzącej partii, Pedro Santana Lopes skreślił nazwisko Saramago z listy kandydatów do Europejskiej Nagrody Literackiej. Saramago z kolei protestując przeciwko tej decyzji przeniósł się wraz z żoną na kanaryjską wyspę Lanzarote, gdzie mieszkał aż do śmierci.

Saramago pisał powieści, dramaty, opowiadania, wiersze, dzienniki i przewodniki. Jego druga powieść Manual de pintura e caligrafia pojawiła się w 1977, po długiej przerwie. Jej podstawowym tematem jest geneza artysty, malarza lub pisarza. W Viagem a Portugal (Podróż do Portugalii) Saramago poszukuje pomysłu "na Portugalię" w kilka lat po upadku dyktatury następców Salazara. Żeby dokładnie widzieć swój kraj, używa trzeciej osoby, pozwala mu to na obserwacje swoich własnych reakcji: Tutaj zmuszony jest do rozpoznania własnego niedostatku i przyznania się do niewiedzy, o cudach i wszystkim innym.

Levantado do Chão, (Podniesiony z ziemi, 1980) to trzypokoleniowa saga o biednych ludziach, rozpoczynająca się od czasu pierwszej wojny światowej do daty portugalskiej Rewolucji Goździków – 25 kwietnia 1974. Historia ta prezentuje różne formy dialogu i monologu.

Większą popularność na forum międzynarodowym José Saramago zdobył w 1980 powieścią Baltazar i Blimunda (Memorial do convento). Fabuła powieści rozgrywa się w 1. połowie XVIII wieku. Na podstawie tej powieści włoski kompozytor Azio Corghi stworzył operę Blimunda.

O ano da morte de Ricardo Reis (Rok śmierci Ricarda Reisa), powieść wydaną w 1984 roku, autor poświęcił znakomitemu portugalskiemu poecie Fernando Pessoi, a Ricardo Reis był jednym z heteronimów Pessoi. W 1989 wydana została następna powieść pt. Historia oblężenia Lizbony (História do cerco Lisboa).

W 1997 ukazała się kolejna powieść Josè Saramago Wszystkie imiona (Todos os nomes). Książka ta przez wielu czytelników uznawana jest za jego najlepsze dzieło. Jest pełna prawd życiowych i humoru.

W tym samym roku ukazała się również Ensaio sobre a cegueira (Miasto ślepców). To również powieść o totalitaryzmie, to absurd, ale ślepcy w powieści Saramago są alegorią ludzi, którzy nie potrafią dostrzegać tego co powinni widzieć.

Styl Saramago charakteryzują długie zdania oraz niekonwencjonalna interpunkcja. Dialogi nie są wyszczególnione w tekście, stanowią integralną część akapitu – sprawia to wrażenie zapisanego ciągu myśli, gdyż w narracji praktycznie nie ma przystanków. Czytelnik niejednokrotnie gubi się w dialogach nie wiedząc, czy faktycznie zostały one wypowiedziane, czy są to tylko fragmenty myśli bohaterów. Wiele zdań ciągnie się przez całą stronę: w miejscu, gdzie inni autorzy postawiliby kropkę, Saramago konsekwentnie stawia przecinek. Mimo to czytelnik szybko przyzwyczaja się do tego stylu i rytmu narracji.

Ślepcy

cykl Ślepcy

• Ensaio sobre a Cegueira (1995) Miasto ślepców
• Ensaio sobre a Lucidez (2004) Miasto białych kart

Powieści

• Memorial do Convento (1982) - Baltazar i Blimunda
• A jangada de pedra (1986) - Kamienna tratwa
• O Conto da Ilha Desconhecida (1997)
• As Intermitências da Morte (2005) - Rozterki śmierci
• Caim (2009)
• Cain (2011)

Inna twórczość

• Terra do pecado, 1947
• O malarstwie i kaligrafii, pol. wyd. 2010 (Manual de pintura e caligrafia), 1977
• Levantado do chão, 1980
• Rok śmierci Ricarda Reisa, pol. wyd. 2000 (O ano da morte de Ricardo Reis), 1984
• Historia oblężenia Lizbony pol. wyd. 2002 (História do cerco de Lisboa), 1989
• Ewangelia według Jezusa Chrystusa, pol. wyd. 1992 (O Evangelho segundo Jesus Cristo), 1991
• Cadernos de Lanzarote, 1994
• Wszystkie imiona, pol. wyd. 2000 (Todos os nomes), 1997
• A caverna, 2000
• Podwojenie, pol. wyd. 2002 (O homem duplicado), 2002
• Miasto białych kart, pol. wyd. 2009 (Ensaio sobre a lucidez), 2004
• As intermitências da morte, 2005
• Mały pamiętnik, pol. wyd. 2012 (As pequenas memórias), 2006
• Podróż słonia, pol. wyd. 2012 (A Viagem do Elefante), 2008
• Caim, 2009
• Claraboia, 2011

Źródło

• [1] wikipedia

Cytaty

• "Na życie bowiem, podobnie jak na obrazy, należy patrzeć z odległości czterech kroków".

José Saramago "Wszystkie imiona"

• "(...) chociaż z drugiej strony nie można wymagać, byśmy byli w stanie przewidzieć wszystkie następstwa naszych czynów, wyobrażając sobie najpierw bezpośrednie, potem pośrednie i wreszcie wyimaginowane skutki życiowych decyzji”.

José Saramago "Miasto ślepców"

• "Błądzenie, powiedział ten, kto wiedział, jest rzeczą ludzką, co oznacza, jeśli nie jest błędem dosłowne odczytywanie zdania, że nie byłby prawdziwym człowiekiem ten, który by nigdy nie błądził. Jednakże powyższa maksyma nie może zostać uznana za uniwersalne usprawiedliwienie, które wszystkich nas uwolniłoby od kulawych osądów i chromych opinii. Kto nie wie, powinien zapytać, powinien mieć tyle skromności (...) i roztropności, by nie wierzyć ślepo w to, co wydaje mu się, że wie, bo z tego rodzą się znacznie gorsze pomyłki, nie z niewiedzy".

Jose Saramago