Orfeusz

Z encyklopediafantastyki.pl
(Przekierowano z Kategoria:Orfeusz)
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
LEKSYKON FANTASTYKI
fiction
Middleton J.H., Illuminated manuscripts in classical and medieval times. Their art and their, Cambridge 1892
ORFEUSZ — w mitologii greckiej śpiewak, muzyk i tancerz.

Imię

Imię śpiewaka wiąże się między innymi z greckim słowem órphnē, oznaczającym ciemność.

Rodowód

Orfeusz uchodził za syna muzy Kaliope, niekiedy także Polihymni. Jego ojcem miał być przeważnie Ojagros, król tracki i bóg trackiej rzeki o tejże nazwie. Niekiedy ojcostwo przypisuje się także samemu Apollo.

Miejsce

Orefusz przyszedł na świat w Tracji.

Charakterystyka

Orfeusz był znany przede wszystkim ze swojej muzyki. Miała ona taką moc, że zasłuchiwało się w nią wszystko co żywe. Za grą Orfeusza podążały i drzewa i skały. Łagodniały dzikie zwierzęta i nieokiełznane ludzkie charaktery. Według niektórych podań uchodził za króla Tracji oraz Macedonii.

Wyprawa Argonautów

Orfeusz brał udział w wyprawie Argonautów po złote runo. Na ich statku, Argos, pełnił rolę prokeleustesa, nadając muzyką rytm wioślarzom. To dzięki niemu łagodniały wzburzone, morskie fale a okręt zdołał przepłynąć bezpiecznie obok syren.


Orfeusz i Eurydyka

Po wyprawie Argonautów Orfeusz osiadł w Tracji, wiążąc swoje życie z nimfą, Eurydyką. Zstąpił po ukochaną do Podziemi, kiedy, uciekającą przed ścigającym ją pasterzem Aristajosem, ukąsił śmiertelnie wąż. Swoją grą Orfeusz przekonał Charona, uśpił Cerbera, przerwał na chwilę męki Tantala, Iksjona, Syzyfa i Danaid. I tak Tantal przestał odczuwać głód i pragnienie, koło Iksjona zatrzymało się, kamień Syzyfa również zastygł w bezruchu a Danaidy zapomniały o napełnianej, dziurawej beczce, z której nieustannie wyciekała woda. Oczarowana muzyką boska para bogów podziemia, w osobie Hadesa i Kory, zgodziła się zwrócić Orfeuszowi ukochaną pod jednym wszakże warunkiem. Podczas wyjścia spod ziemia Orfeusz miał nie oglądać się za siebie. Złamał jednak zakaz i Eurydyka odeszła po raz drugi. Według jednej z wersji Orfeusz próbował powtórzyć swój czyn, ale tym razem przewoźnik Charon pozostał nieugięty.

Misteria i śmierć Orfeusza

Po powrocie do żywych Orfeusz błąkał się po Tracji. Miał ustanowić misteria, oparte na jego wiedzy, wyniesionej z podróży po świecie umarłych i zawierających tajemnicę związaną z życiem i śmiercią. Do misteriów tych Orfeusz dopuścił tylko mężczyzn. Według niektórych podań to Orfeusz zainicjował misteria Demeter w Eleusis.

Orfeusz zginął z rąk trackich kobiet, bachantek. Stało się to po tym jak zgubił się w górach i trafił na ich obrzędy ku czci Dionizosa. Według innej wersji zaatakowały go po tym, jak bez broni i w towarzystwie innych uczestników, wychodził z domostwa,gdzie odprawiał swoje obrzędy. Przyczyną miało być bądź to zaniedbanie przez Orfeusza kultu Dionizosa bądź jego niechęć i oziębłość do kobiet, jakiej uległ po powrocie z krainy umarłych i utracie Eurydyki. W związku z tym ostatnim niektóre z przekazów widzą w Orfeuszu inicjatora homoseksualizmu wśród Traków. Sam miał również oddawać się miłości męsko męskiej. Jeszcze inna, najmniej popularna i późna wersja, odpowiedzialnym za śmierć Orfeusz czyni Zeusa, który zabił śpiewaka piorunem, za zdradzanie boskich tajemnic, a więc ustanowienie i wtajemniczenie ludzi w misteria.

Orfeusz został rozszarpany przez bachantki na kawałki. Osobną historię stanowi pośmiertny los jego głowy a osobną ciała. Nie jest też jednoznacznie powiedziane, co stało się z orfeuszową lirą. Sam śpiewak miał zostać pochowany przez nimfy u podnóży Olimpu a na jego grobie zasiadały słowiki. Tymczasem głowę Orfeusza wrzuciły bachantki do rzeki Hebros. Miała dopłynąć, na lirze bądź bez niej, na wyspę Lesbos bądź do brzegów rzeki Meles. Spocząwszy w tym ostatnim miejscu miała wieszczyć dopóty, dopóki na miejsce nie przybył sam Apollo i nie zakazał jej tego. W przypadku pierwszej z tradycji głowa została pochowana na wyspie Lesbos. Czasem z grobu dochodziły cudowne dźwięki a sama wyspa została odtąd uznana za za krainę poezji lirycznej. Jeżeli chodzi o los liry, to w wersji w której nie popłynęła wraz z głową, zostaje umieszczona przez Zeusa na nieboskłonie.

Kult

Z Orfeuszem wiąże się powstanie orfizmu. Tradycja przypisywała mu liczne księgi, odwołujące się do jego doświadczeń w krainie umarłych, które miały przetrwać w gronie wtajemniczonych.

Literatura

  • Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
  • Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
  • Kempiński A. M., Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
  • Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
  • Schmidt J., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Katowice 2006.
  • Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
  • Kerényi, K., Mitologia greków, Warszawa 2002.

(aut. Izabela Ozga)

Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony