Kosmici
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| pojęcie | |
KOSMICI - fantastyczne istoty pozaziemskiego pochodzenia (postać literacka), przedstawiciele odmiennej cywilizacji kosmicznej. Motyw kosmitów związany jest ściśle z tematem kontaktu z kosmitami, który w różnych wariantach przewija się przez fantastykę naukową niemal od początku istnienia tej odmiany. Fantastyka naukowa stworzyła cztery podstawowe rodzaje istot pozaziemskich obdarzonych intelektem. Kategorie te wynikają z dwóch krzyżujących się podziałów dychotomicznych:
- ze względu na ich postrzegalność w świecie przedstawionym utworu na postrzegalne i niepostrzegalne;
- ze względu na sposób ich przedstawienia-antropomorficzne i nie-antropomorficzne.
W związku z tym wszystkie istoty pozaziemskiego pochodzenia podzielić można na następujące rodzaje:
- kosmici uwidocznieni w świecie przedstawionym i wykreowani według obiegowych wyobrażeń o wyglądzie istoty rozumnej, a zwłaszcza wyposażeni w psychikę zbliżoną do ludzkiej, np. szernowie w Zwycięzcy J. Żuławskiego, urpianie w Kosmicznych braciach A. Borunia i A. Trepki, dubelty w Edenie S. Lema;
- kosmici uwidocznieni w świecie utworu, ale ukazani z reguły w warunkach uniemożliwiających dokładniejszą obserwację, a w związku z tym również poznanie ich psychiki, np. kuliste twory w powieści Ludzie z Gwiazdy Feriego B. Peteckiego;
- kosmici niewidoczni dla ziemskich bohaterów ze względu na całkowicie odmienny wygląd, ale wyposażeni w psychikę i intelekt ukształtowany według ziemskich wyobrażeń, co sprawia, że mogą być oni sprzymierzeńcami lub wrogami człowieka, który może niekiedy nawiązać z nimi jakąś formę kontaktu, np. w opowiadaniu "Metoda doktora Qiuna" i w powieści Prawo do powrotu J. A. Zajdla;
- kosmici niewidzialni dla człowieka i zarazem wyposażeni w takie cechy, które dla ziemskich bohaterów są całkowicie niepojęte. Ta kategoria kosmitów otrzymała nazwę Nadistot oraz szerokie uzasadnienie w powieści Robot A. Wiśniewskiego-Snerga. Nadistoty to przedstawiciele kosmicznej cywilizacji wyprzedzającej w rozwoju ziemską w sposób dla człowieka niewyobrażalny. Człowiek może obserwować jedynie skutki ich działalności, które wszakże są dla niego zupełnie niezrozumiałe.
Wymienione cztery kategorie typologiczne mogą mieć swoje liczne warianty, w różny sposób krzyżujące się z sobą i tworzące nowe jakości w konkretnych realizacjach literackich.
(aut. Andrzej Niewiadowski, Antoni Smuszkiewicz)
