Legendy arturiańskie
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
Legendy arturiańskie, początkowo przekazywane przez tradycję ustną, zostały zebrane w XII wieku przez Geoffreya z Monmouth w jego dziele Historia królów brytyjskich (Historia Regnum Britanniae), czerpiącym z pierwszych źródeł pisanych na ten temat, datowanych na początki dziewiątego wieku i pochodzących z Historii Brytów (Historia Brittonum) kronikarza Nenniusa. Geoffrey jest także autorem Przepowiedni Merlina (Prophetiae Merlini) i Żywotu Merlina (Vita Merlini). Znalazł licznych kontynuatorów, między innymi w osobach, tworzącego u schyłku dwunastego wieku, Chrétiena de Troyes (Erek i Enida oryg. Érec et Énide, Cligès, Lancelot, Iwajn oryg. Yvain, oraz Percewal), Robercie de Boron, autorze takich, powstałych w trzynastym wieku, utworów jak Józef z Arymatei, Merlin i Percewal. W tym samym czasie powstawały również cztery kontynuacje powieści Chrétiena de Troyes - Kontynuacja Gowena, anonimowego autora, Kontynuacja Percewala, Wauchiera de Denaina, Kontynuacja Gerberta de Montreuil oraz ostatnia, kontynuacja Manessiera. Na trzynasty wiek datuje się cykl wulgaty, obejmujący utwory anonimowych autorów Post-Vulgate Merlin i Vulgate Mort Artu a także, również anonimowego autora, Perlesvaus oraz Parsifala Wolframa von Eschenbacha. W piętnastym wieku Thomasa Malory pisze Le Morte Darthur, czyli Śmierć Artura.
Znamy nam dziś kanon arturiańskich składa się z licznych epizodów. Główna oś fabularna opowieści skupiona jest wokół króla Artura oraz Rycerzy Okrągłego Stołu, jego rządów i upadku na skutek spisku i zdrady Mordreda. Stopniowo kolejni twórcy sięgają do tradycji celtyckiej i wzbogacają różne wątki. Chrétien de Troyes wprowadza do legend arturiańskich motyw miłości Lancelota i Ginewry a także świętego Graala. Autor Józefa z Arymatei, Merlina i Parsifala, Robert de Boron, po raz pierwszy mówi o magicznym Mieczu z Kamienia, wprowadza również wiele wątków chrześcijańskich, łącząc między innymi Graala z osobą Chrystusa i Józefa z Arymatei. Do dzieł Roberta de Borona nawiązuje cykl wulgaty. Wtedy też miłość Lancelota do Ginewry staje się, obok zdrady Mordreda, jedną z przyczyn upadku królestwa. Również Morgana uczestniczy w spisku przeciwko królowi Arturowi. Późniejsze opowieści łączą dzieje Tristana i Izoldy z opowieściami o królu Arturze. U Thomasa Malory szczególne miejsca zajmują nawiązania do mitologii celtyckiej.
Z motywem Rycerzy Okrągłego Stołu związana jest opowieść o Zielonym Rycerzu, Królu Rybaku i poszukiwaniu świętego Graala. W starszych wersjach można również trafić na motyw wyprawy po Kocioł Obfitości, który potem całkowicie ustąpił miejsca Graalowi. Z osobą króla Artura związane są także losy jego siostry Morgany i nieślubnego, zrodzonego z kazirodczego związku, Mordreda.
Literatura
- Mitologie świata. Celtowie, pod red. J. Kałużna-Ross, Warszawa 2007.
- T. Margul, Mity z pięciu części świata, Warszawa 1989.
- W. Górczyk, Ślady recepcji legend arturiańskich w heraldyce Piastów czerskich i kronikach polskich, w „Kultura i Historia“.
- J. Matthews i C. Matthews, Mitologia Wysp Brytyjskich, Poznań 1997.
- S. Botheroyd, P. F. Botheroyd, Słownik mitologii celtyckiej , Katowice 1998.
- J. Gąsowski, Mitologia Celtów, Warszawa 1987.
- W. Kopaliński, Wielki multimedialny słownik Władysława Kopalińskiego [CD-ROM].
- J. Simpson, S. Roud, A Dictionary of English Folklore, Oxford 2000.
- P. Monaghan, The Encyclopedia of Celtic Mythology and Folklore, New York 2004.
- J. Sherman, Storytelling. An Encyclopedia of Mythology and Folklore, Nowy York 2011.
- U.X.L. Encyclopedia of World Mythology, pod red. R. Parks, J. Stock, K. Hunt, USA 2009.
- Encyclopedia Mythica, dostępne[on-line] http://www.pantheon.org/.
- Encyclopedia Britannica, dostępne [on-line] http://www.britannica.com/.
(aut. Izabela Ozga)
