Meteoryt

Z encyklopediafantastyki.pl
(Przekierowano z Meteor)
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
LEKSYKON FANTASTYKI
science


Mianem meteorytu określa się pozostałość odłamka materii międzyplanetarnej (meteoroidu), która dostępna może być badaniom po zderzeniu z planetą lub jej satelitą. Badaniem meteorytów i wszystkich aspektów z nimi związanych zajmuje się meteorytyka.

Z pojęciem meteorytu wiąże się kilka innych haseł, które przedstawione zostaną poniżej.

Drobne ciała w Układzie Słonecznym i ich związek z Ziemią. Autor: L. Błaszkiewicz.


Spis treści

Asteroida

Zdjęcie przedstawia kilka planetoid (oraz komet: prawy domy róg) odwiedzonych przez misje kosmiczne. Źródło: Internet

Planetoida (asteroida , planetka) to ciało niebieskie o małych rozmiarach - od kilku metrów do ponad 1000 km, obiegające gwiazdę centralną (w Układzie Słonecznym - Słońce), posiadające stałą powierzchnię skalną lub lodową, bardzo często – przede wszystkim w przypadku planetoid o mniejszych rozmiarach i mało masywnych – o nieregularnym kształcie, często noszącym znamiona kolizji z innymi podobnymi obiektami. Obecnie znanych jest ponad 580 tys. planetoid (w tym ponad 320 tys. ponumerowanych), z których większość porusza się po orbitach nieznacznie nachylonych do ekliptyki, pomiędzy orbitami Marsa i Jowisza – w tzw. głównym pasie planetoid oraz w pasie Kuipera. W przypadku tej ostatniej grupy nachylenie do ekliptyki może być znaczne. Trudno oszacować całkowitą liczbę występujących w Układzie Słonecznym planetoid; wynosi ona zapewne wiele milionów. Sam główny pas planetoid zawiera według aktualnych szacunków od 1,1 do 1,9 miliona planetoid o średnicy co najmniej 1 km oraz dziesiątki milionów mniejszych.

Planetoidy noszą często imiona znanych ludzi, wśród których nie brakuje autorów SF. Dla przykładu:

  • 3836 Lem
  • 17458 Dick (1990 TP7)
  • 5020 Asimov (1981 EX19)

Meteoroid

Przestrzeń międzyplanetarna wypełniona jest drobnymi okruchami materii - meteoroidami. Źródło: Internet.

Meteoroidy to okruchy skalne (mniejsze od planetoid), poruszające się po orbitach wokół Słońca. Meteoroidy mają zwykle masę od 10−9 kg do 103 kg (choć najczęściej nie przekracza ona 10−6 kg). Ich rozmiary wynoszą od 0,1 mm do 10 m. Większe obiekty spośród małych ciał Układu Słonecznego zaliczane są do planetoid, a mniejsze cząstki - to pył kosmiczny.

Wpadające w atmosferę Ziemi meteoroidy wywołują zjawiska meteorów. Te z meteoroidów, które dotrą do powierzchni Ziemi (nie ulegną odparowaniu w atmosferze), określamy nazwą meteorytów. Meteoroidy stanowią potencjalne zagrożenie dla satelitów oraz stacji kosmicznej ISS. Jeśli są dość duże, mogą również uderzyć w Ziemię i spowodować zniszczenia na jej powierzchni. Ocenia się, że do ziemskiej atmosfery codziennie trafia od 100 do 1000 ton meteoroidów, głównie w postaci bardzo małych ziarenek o rozmiarach rzędu milimetra i mniejszych, a najczęściej pyłu.

Meteor

Przyglądając się nocnemu rozgwieżdżonemu niebu mamy szanse dostrzec meteor, zwany niekiedy "spadającą gwiazdą". Źródło: Internet.

Meteor, zwany także spadającą gwiazdą to świecący ślad, jaki zostawia po sobie meteoroid spalający się w górnych warstwach atmosfery ziemskiej. Prędkości meteoroidów wchodzących w atmosferę Ziemi mieszczą się w zakresie od 12 do 72 km/s. Większość meteoroidów zostaje zniszczona w atmosferze w procesie spalania wywołanym tarciem; nieliczne, które spadają na powierzchnię naszej planety, nazywamy meteorytami. Ponieważ w przestrzeni kosmicznej wciąż pozostaje bardzo duża ilość rozdrobnionej materii po początkach powstawania Układu Słonecznego, każdego dnia powstaje około 1 000 000 widzialnych meteorów.

Bolid

Bardzo jasne meteory zwane są bolidami. Bolidy dzielimy na 3 grupy:

  • bolidy
  • bolidy dzienne
  • superbolidy

Różnią się one od siebie jasnością. Bolidy przekraczają jasność -4 magnitudo (planety Wenus lub Jowisz na niebie). Bolid dzienny, jak sama nazwa mówi, widoczny jest w dzień. Superbolid ma jasność przekraczającą -15 magnitudo, więc jest o wiele jaśniejszy od Księżyca w pełni. Niektórym bolidom towarzyszą efekty akustyczne, najczęściej przypominające grzmot lub pisk opon.

Deszcz Meteorów

Rój Leonidów uwieczniony na obrazie.

Deszcz meteorów to zjawisko wywołane przez rój meteoroidów, czyli zgrupowanie drobnych ciał, najczęściej powiązane z kometą.

Jednoczesny przelot przez atmosferę ziemską wielu meteorów należących do tego samego roju meteorów sprawia, że zenitalna liczba godzinna roju (ilość zjawisk meteory możliwych do zaobserwowania) wynosi ponad 100 obiektów. Pierwsza wzmianka opisująca to zjawisko pochodzi z 16 marca 687 roku p.n.e z czasów chińskiej dynastii Zhou.

Zazwyczaj źródłem takiego deszczu mogą być maksima następujących rojów:

  • Kwadrantydy (maksimum ok. 3 stycznia),
  • Eta Akwarydy (maksimum ok. 5 maja; zwykle ok. 60 meteorów/h, ale w niektórych latach może sięgać ok. 80),
  • Perseidy (maksimum ok. 13 sierpnia),
  • Drakonidy (maksimum ok. 8 października; zwykle ok. 600 meteorów/h[2],
  • Leonidy (maksimum ok. 17 listopada),
  • Geminidy (maksimum ok. 13 grudnia).

Zjawisko to następuje w momencie przejścia Ziemi przez punkt orbity roju meteorów, w którym gęstość roju jest bardzo duża.

Meteoryt

Meteoryt pozostałość drobnego skalnego ciała niebieskiego (meteoroidu) przyciągniętego przez znacznie większe ciało niebieskie, która w postaci ciała stałego dotarła do jego powierzchni.

Kratery uderzeniowe

Spadki dużych meteorytów mogą prowadzić do powstania kraterów, a w skrajnych przypadkach do katastrof. na zdjęciu liczący 1200m średnicy krater Berringera w Arizonie - pozostałość po spadku meteorytu sprzed 50 tys. lat. Masę i średnicę meteorytu oszacowano na 300 tys. ton i 50 metrów, odpowiednio.

Owalne zagłębienie (lub zniekształcenie) na powierzchni ciała niebieskiego, spowodowane upadkiem meteorytu, planetoidy lub komety zwane jest kraterem uderzeniowym. Kratery są najczęściej spotykanymi elementami rzeźby powierzchni ciał o budowie skalistej i skalno-lodowej w Układzie Słonecznym, o ile ciało jest pozbawione atmosfery, a jego powierzchnia nie została przekształcona przez procesy geologiczne.

Tworzenie krateru związane jest z uderzeniem meteorytu lecącego ze znaczną prędkością. Zaniedbując wpływ atmosfery ziemskiej, można ocenić że minimalna prędkość meteorytu uderzającego Ziemię wynosi ok. 11 km/s (druga prędkość kosmiczna), zaś maksymalna to ok. 70 km/s (suma trzeciej prędkości kosmicznej w rejonie orbity ziemskiej i szybkości orbitalnej Ziemi dookoła Słońca). Mediana szybkości meteorytów uderzających Ziemię oceniana jest na 20 - 25 km/s.

Klasyfikacja meteorytów

Ziemskie meteoryty występują w wielkościach od drobnych okruchów do kilku metrów. Ze względu na skład mineralogiczny meteoryty dzieli się na:

  • Syderyty (żelazne),
  • Syderolity (kamienno-żelazne) - tworzą się między metalicznym jądrem a krzemianową powłoką planetoidy,
  • Aerolity (kamienne, krzemianowe),
    • Chondryty (do 10% krystalicznego żelaza),
    • Achondryty (do 1% krystalicznego żelaza, do złudzenia przypominające bazalty)

Skład mineralny

  • syderyty - Fe, Ni, Co; żelazo występuje w formie oktaedrycznych kryształów szkieletowych tzw. Figury Widmanstättena.
  • syderolity - minerały krzemianowe jak w aerolitach, a ponadto żelazo, bogate w nikiel i kobalt.
  • chondryty - pirokseny (np. enstatyt) i oliwiny - skład podobny do perydotytu.
  • achondryty - pirokseny i plagioklazy - skład podobny do bazaltów, charakterystyczny minerał to np. ilmenit.


Przykłady meteorytów: A) kamienny, B) kamienno-żelazny i C) żelazny. Zdjęcia pokazują meteoryty z kolekcji Olsztyńskiego Planetarium i Obserwatorium Astronomicznego.
Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony