Mieczysław Smolarski

Z encyklopediafantastyki.pl
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
Mieczysław Smolarski
Smolarski2.jpg
fot NAC
Data i miejsce urodzenia 6 kwietnia,1881
Kraków
Data i miejsce śmierci 21 stycznia 1967
Warszawa
Narodowość Polska
Ważne dzieła Miasto Światłości
Smolarski.jpeg

Mieczysław Smolarski - ur. 6 kwietnia 1881 w Krakowie. Studiował na Wydziale Prawa UJ; także: literaturę, historię sztuki i filozofię. Jako poeta debiutował w 1909 na łamach kwartalnika literacko-artystycznego „Lamus". W 1911 uzyskał doktorat na podstawie pracy Poezja legionów. Czasy, pieśń i jej dzieje. Od 1912 do 1913 przebywał w Paryżu, zbierając materiały do pracy habilitacyjnej Wolter a Polska. Od 1914 pracował w Muzeum Czartoryskich w Krakowie, później przeniósł się do Zakopanego, gdzie w latach 1916-1918 był nauczycielem prywatnego gimnazjum. Od 1918 zamieszkał w Warszawie. Zastępca dyrektora Biura Rady Senatu, naczelnik Wydziału Prac Parlamentarnych w Biurze Sejmu. Napisał w tym czasie kilka powieści o tematyce współczesnej, m.in. Wśród burzy (1918); Uczta Baltazara (1923); Ludzie w maskach (1928); Ogród przed burzą (1929); Na ziemiach polskich bój (1930). Autor powieści historycznych: Dawna Polska w opisach podróżników (1936); Poszukiwacz złota (1927). W 1929 założył (działające do 1937) Zrzeszenie Beletrystów Polskich. Od 1945 do 1946 pracował na stanowisku zastępcy kustosza w oddziale Muzeum Narodowego w Nieborowie. Wygłaszał odczyty, brał udział w wieczorach autorskich. W 1951 powrócił do Warszawy. W ostatnich latach życia niemal całkowicie poświęcił się pisaniu powieści dla młodzieży (m.in. W złoconych pałacach Wielkiego Chana,1956; Tajemnice wysp południowych, 1959; Muzykanci króla jegomości, 1963). W 1960 ukazało się jego Miasto starych dzwonów - pierwsza część zbeletryzowanych pamiętników obejmująca okres krakowski. Zmarł 21 stycznia 1967 w Warszawie.

Autor kilku powieści i opowiadań fantastycznych powstałych w latach 1921-1932: Człowiek bez przeszłości (Drukarnia „Rotacyjna", W. 1922); Białe moce (Biblioteka Domu Polskiego, W. 1925) Czarcie kręgi (Dom Książki Polskiej, W. 1930); Niezwykły kryształ (Biblioteka Domu Polskiego, W. 1928: Niezwykły kryształ; "Terno pana Antonaziego; Ostatni taniec na statku Makaber; Pykała i kino; Carmagnola; Jajo peranodonta); Lalka Hanny Korda (Biblioteka Domu Polskiego, W. 1929); Przygoda jednej nocy (Nakł. Książnicy Społ. Samorz. ZPAG, W. 1932).

Spis treści

Miasto Światłości i spór o plagiat

Szczególne miejsce zajmują wśród nich dwie antyutopie przyszłościowe: Miasto Światłości. Powieść z dni przyszłych, (Księgarnia św. Wojciecha, W. 1924; wyd. powój. Wyd. Pozn., Poz. 1988) oraz Podróż poślubna pana Hamiltona. Powieść fantastyczna z roku 2500, (Biblioteka Domu Polskiego, W. 1928.)

Pierwsza z tych książek, opublikowana w ogromnym jak na owe czasy nakładzie (80 tys. egzemplarzy) była wielokrotnie wznawiana i recenzowana. Po II wojnie światowej (mimo braku wznowień) zyskała niemały rozgłos dzięki sporowi o plagiat z Aldousem Huxleyem, zainicjowanym w roku 1947 wypowiedzią K. Paszkowskiego, a następnie „Listem otwartym Smolarskiego do autora Nowego wspaniałego świata" (1948). Pisarz zestawiał imponujący katalog zbieżności ideologicznych, fabularnych i konstrukcyjnych, prosząc o pomoc w ujawnieniu genezy wspomnianych zapożyczeń.

Ponieważ New Brave World Nowy wspaniały świat ukazał się dopiero w siedem lat po napisaniu Miasta Światłości i w trzy lata po publikacji Podróży poślubnej pana Hamiltona, wykazanie różnorodnych analogii nie było pozbawione swoistej logiki motywacyjnej. List pozostał jednak bez odpowiedzi, a sprawa domniemanego plagiatu nie doczekała się rozwiązania. Nie rozstrzygnęła jej także powołana przez PEN-Club komisja ani (mieszkający przez dłuższy czas w Anglii) Michał Pawlikowski, który czynił starania, aby motyw „zapożyczeń" omówić publicznie w brytyjskim piśmie naukowym. W 1978 w opolskiej WSP powstała na ten temat praca magisterska Małgorzaty Kimli - pomyślna dla autora Miasta Światłości. Kwestią plagiatu interesowała się również Anna Purska przypominając jej historię na łamach „Literatury", „Przeglądu Humanistycznego" i „Fantastyki". Wspomniany przypadek wymaga przeprowadzenia szczegółowych analiz porównawczych, można jednak zaryzykować stwierdzenie, że obie wypowiedzi dadzą się całkiem dobrze opisać na gruncie odrębnych literatur narodowościowych. W przypadku Miasta Światłości przedmiotem odwołań byłaby tradycja modernistyczna: J. Żuławski, T. Konczyński oraz katastroficzne tło literackie XX-lecia międzywojennego.

Akcja utworu rozgrywa się u podnóża masywu tatrzańskiego w 500 lat po zakończeniu wojny, która spowodowała zagładę cywilizacji europejskiej. Na gruzach starego świata powstały prymitywne enklawy społeczne. Ich członkowie wyparli się przeszłości, kultury, wiedzy naukowej. W świadomości barbarzyńców zachował się jednak mit o potężnym mieście rządzonym przez naukowców, którzy rozpętali pożogę wojenną. Legenda okazuje się prawdą. Niezwykła metropolia istnieje naprawdę, a swoje ocalenie zawdzięcza intuicji wynalazcy - Pawła Nella, który otoczył ją „nieprzeniknionym zamknięciem elektrycznym, rozciągając nad dachami specjalne sieci umożliwiające chwytanie pocisków. Ów wynalazca zbudował również potężne gmachy - Wieże Milczenia, służące jako broń ostateczna na wypadek ataku barbarzyńców. Miastem kieruje Rada Magów złożona z uczonych i techników. A ono samo stanowi odmianę utopii instrumentalnej. Maszyny wykonują pracę same. Odzież i żywność otrzymuje się ze związków chemicznych i rozdaje za darmo obywatelom.

Beztroska wizja szczęścia ma także drugie, całkiem inne oblicze. Odkrycie tajemnicy nieśmiertelności wywołuje drastyczny spadek przyrostu naturalnego. Przeobrażenia w sferze emocjonalnej i obyczajowej odbierają potrzebę wiary, religii, sztuki. Powstaje problem czasu wolnego od pracy. W opustoszałych akademiach zakłada się Pałace Rozkoszy. Napoje zapomnienia uwalniają od kłopotów, zmartwień, trosk o dzień jutrzejszy. Prawie nikt nie rozumie już zasad funkcjonowania skomplikowanych ciągów technologicznych. Tymczasem coraz częściej maszyny zaczynają odmawiać posłuszeństwa. W mieście H powstają sekty „ludzi natury" domagające się otwarcia bram, współpracy z plemionami barbarzyńców. Bohaterem powieści jest Andrzej Wola, urodzony w niewielkiej osadzie założonej na gruzach Krakowa, który wyrusza na poszukiwanie tajemniczego grodu. Utalentowany, inteligentny młodzieniec zdobywa zaufanie naukowców, przywraca sprawność instalacjom energetycznym, buduje nawet statek kosmiczny, który zamierza wysłać w kierunku Wenus. Postawiony w sytuacji ostatecznej (najazd barbarzyńców) zamierza ocalić miasto przed zagładą uruchamiając legendarne wieże Nella. Tajemnicze promienie niszczą, co prawda, hordy najeźdźców, ale puszczonych w ruch kołowrotów nie można już zatrzymać; ogromne ilości wydzielanego ciepła naruszają równowagę środowiska naturalnego. Ziemia ginie - żar płonącej materii przenika przez skorupę globu. Andrzej Wola podejmuje próbę ucieczki na skonstruowanym przez siebie pojeździe, towarzyszy mu narzeczona, a „szalona siła uderza w ich statek i rzuca w bezmierne przestrzenie Kosmosu".

Fabuła Miasta Światłości antycypuje założenia katastroficznego nurtu dwudziestolecia (powieści St. Ignacego Witkiewicza, Aleksandra Wata, Jalu Kurka; koncepcje filozoficzne Oswalda Spenglera, Mariana Zdziechowskiego, Floriana Znanieckiego), ale bliska jest również dekadenckim, postawom „końca wieku", nastrojom neoromantycznym zawartym w utworach Jerzego Żuławskiego, Tadeusza Konczyńskiego. Uczeni kierujący losami warownego grodu nie są w stanie ocalić miasta przed zagładą, muszą przyznać się do porażki, potwierdzić fiasko założeń utylitarnych. Postęp instrumentalny nie może zapewnić szczęścia, przeciwnie-zagraża poczuciu bezpieczeństwa, trwałości stosunków społecznych. Konstrukcja Pawła Nella (Wieża Milczenia) jest synonimem ukrytej siły, szczytowym osiągnięciem' człowieka w dziedzinie postępu technicznego, ale jednocześnie zwiastuje bliską zagładę świata. Jest to zasadnicza różnica w porównaniu z przesłaniem Nowego wspaniałego świata. U Huxleya nie pojawia się koncepcja „cudownego wynalazku" - jego wizja stanowi bardziej pesymistyczną prognozę jutra, ponieważ wskazuje na nieuchronność i nieodwołalność opisywanych przemian. Tymczasem Miasto Światłości nawiązuje do toposu genezyjskiego, sugerując możliwość odrodzenia gatunku na nowej, innej planecie.

Podróż poślubna pana Hamiltona

W drugiej sensacyjnej powieści Smolarskiego, popularyzującej założenia katastrofizmu, odkrywamy podobną wizję koszmarnego postępu cywilizacji. Akcja Podróży poślubnej pana Hamiltona rozgrywa się w roku 2500. Autor polemizuje z koncepcjami utopistów marzących o idealnym społeczeństwie dobrobytu; w jego powieści człowiek stracił swoją indywidualność, spontaniczność, możliwość wyboru drogi życiowej. Pejzaż wielkiego miasta tworzą kilkudziesięciopiętrowe domy zaludnione przez dziesiątki tysięcy mieszkańców. Na czele świata, którego narody, dla m uniknięcia kolejnej wojny, zjednoczyły się w Stany Zjednoczone, stoi prezydent. Również i tu ludzie nie starzeją się, dzieci zdobywa się na kartki; z pojęć wykreślono słowa: wiara, rodzina, naród; miłość zastępuje się zabawami i grami erotycznymi. W imię zachowania spokoju dokonano powszechnej standaryzacji, stabilizacji, komunizacji. Naukę kontroluje państwo, bacząc by ludzie nie przekraczali określonego poziomu wiedzy, ponieważ: „Prawda jest groźna, a nauka jest społecznie niebezpieczna".

Pozostałe utwory Smolarskiego odchodzą od założeń fantazji nau¬kowej wykorzystując przesłanki okultyzmu, reinkarnacji, rozdwojenia jaźni, niezwykłych przemian' osobowości (Archiwariusz Gordon). Fantastyczną przypowieścią o kamieniu hinduskim, który wywołuje przypływ energii życiowej, rozszerza wiedzę i oczyszcza duszę ludzką ze zła, jest Niezwykły kryształ opublikowany w 1928.

Twórczość fantastyczna

Inna twórczość

  • "Poeta wiersza do Legji - Cyprian Godebski" (1910)
  • "Pieśni i śpiewy rycerskie" (1910)
  • "Poezja Powstania Listopadowego" (1911)
  • "Poezja legionów" (1912) dysertacja doktorska
  • "Studja nad Wolterem w Polsce" (1918)
  • "Rapsody Rycerskie" (1920)
  • Warneńczyk (1920-1921)
  • Archiwariusz Gordon (1921)
  • Gwiazdy Warny (1922)
  • "Baśnie przy kominku" (1925)
  • "Mickiewicz w kursach literatury słowiańskiej" (1925)
  • "Ogród przed burzą" (1925)
  • "Spytek z Melsztyna" (1925)
  • Z wielkiego miasta (1925)
  • Uczta Baltazara (1926)
  • Poszukiwacz złota (1927)
  • "Pieśń ulicy" (1927)
  • "Ludzie w maskach" (1928)
  • Młodość sławnych Polaków (1928)
  • "Na ziemiach Polskich bój" (1930)
  • Przygody Polskich podróżników (1930)
  • "Wino młodości" (1934)
  • "Hanna Krzemieniecka dzieje myśli i twórczości" (1935)
  • Iskry na szablach (1938)
  • Dawana Polska w oczach podróżników (1946)
  • Pogodny światek - wiersze dla dzieci (1947)
  • "Pamiętniki Jana Chryzostoma Paska z Gosłowic" (1947)
  • "Przewodnik "Nieborów" (1952)
  • "Przewodnik "Kazimierz" (1953)
  • "Przewodnik "Łowickie" (1953)
  • Światło nad księgami (1954)
  • W złoconych pałacach wielkiego chana (1956)
  • Pierścień z Apollonem (1957)
  • Tajemnice wysp południowych (1959)
  • Miasto starych dzwonów (1960)
  • Muzykanci króla jegomości (1963)
  • "Wśród burzy"
Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony