Odmiana tematyczna

LEKSYKON FANTASTYKI

pojęcie

ODMIANA TEMATYCZNA - rodzaj odmiany gatunkowej, której zasadniczym wyróżnikiem jest temat utworu, podejmowany w różnych wariantach przez licznych autorów.

Pewne tematy przejmowane są na zasadzie motywu obiegowego i w innych utworach często nie stanowią już głównego ośrodka zainteresowań. Niektóre natomiast narzucają określony charakter całemu utworowi: wyznaczają ogólną strukturę narracji, wpływają na określoną kompozycję zdarzeń fabularnych, a nawet zmuszają niekiedy do podjęcia narzucającej się w związku z danym tematem problematyki. Preferowanie przez fantastykę naukową w kolejnych fazach jej rozwoju pewnych charakterystycznych tematów (np. cudowny wynalazek, bunt robotów, eksperyment fantastyczny, katastrofa, podróż w czasie, podróż kosmiczna, kontakt z kosmitami, wyprawa ratunkowa) doprowadziło do wyodrębnienia kilku znamiennych odmian tematycznych. Lista tematów nie jest oczywiście pełna.

W miarę rozwoju literatury fantastycznej mogą pojawiać się tematy nowe, ale wyodrębnianie ich oraz klasyfikacja utworów według tego kryterium nie ma większego sensu, zwłaszcza że w jednym tekście mogą spotykać się różne motywy i tworzyć odmiany pośrednie, a ponadto mogą być one wykorzystywane do zgoła odmiennych celów. Podział na odmiany tematyczne ma jedynie pewne znaczenie w pracy bibliotek dla dzieci i młodzieży. Młody i na ogół jeszcze mało wyrobiony odbiorca kieruje się bowiem przy wyborze lektury głównie zainteresowaniem określonymi tematami.

(aut. Andrzej Niewiadowski, Antoni Smuszkiewicz)