Ozyrys

Z encyklopediafantastyki.pl
Wersja I.ozga (dyskusja | edycje) z dnia 23:08, 16 lut 2014
(różn.) ← poprzednia wersja | przejdź do aktualnej wersji (różn.) | następna wersja → (różn.)
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
LEKSYKON FANTASTYKI
fiction
Budge E. A. Wallace, The Nile: Notes for Travellers in Egypt, str. 180
OZYRYS ­— w mitologii egipskiej bóg wegetacji, płodności, władca zaświatów i zmarłych.

Rodowód

Ozyrys miał wywodzić się z miasta Busiris w Dolnym Egipcie. Jego kult powstał w wyniku nałożenia się kultów bóstw lokalnych. Jednym z nich był czczony w Busiris bóg pasterz Anedżti. Ponadto jednym z pierwowzorów Ozyrysa mógł być predynastyczny władca Dolnego i być może, choć jest to mniej prawodpobna teoria, także Górnego Egiptu.

Ozyrys miał być synem boga ziemi Geba oraz bogini nieba Nut. Za siostrę miał Izydę oraz Neftydę, z czego ta pierwsza była również jego żoną a druga kochanką. Z Izydą doczekał się syna Horusa a z jego związku z Neftydą przyszedł na świat bóg Anubis. Bratem Ozyrysa był bóg Seth. W teologii heliopolitańskiej wchodził w skład dziewiątki najważniejszych bóstw, czyli enneady.

Ozyrysa utożsamiano z bogiem słońca, Re.

Grecy identyfikowali Ozyrysa z Dionizosem.

Imię

Egipskie Usir, co oznacza Tron Oka.

Wygląd i atrybuty

Przedstawiany w postaci mumii z ludzką głową, pomalowaną na zielono, z koroną atef na głowie, zdobioną dwoma strusimi piórami, oraz z insygniami królewskimi w dłoniach. Atrybutem Ozyrysa była kolumna dżed. Znane były również figurki tak zwanego ozyrysa zbożowego. Były to skrzynie wypełnione ziemią i kiełkującym ziarnem.

Charakterystyka

Według mitu Ozyrys, wraz ze swoją małżonką Izydą, panował w Egipcie. Czas ten był dla kraju złotym wiekiem. Ozyrys i Izyda podróżowali po kraju, niosąc ludziom prawa, ucząc ich uprawy roli oraz wyrabiania narzędzi. Ozyrys został jednak zamordowany przez swojego brata, Setha, który zapragnął władzy dla siebie. Izyda, w towarzystwie i przy pomocy siostry Neftydy, boga Anubisa, Horusa oraz Thota odnalazła ciało męża i powróciła je, za pomocą magii, do życia. To wtedy przyszedł na świat ich syn, Horus, mściciel ojca. Sam Ozyrys stał się odtąd panem zaświatów.


Jako pan umarłych i zaświatów Ozyrys sprawował sąd nad zmarłymi. To z nimi utożsamiali się ci, którzy przeszli go pomyślnie. Jako boga wegetacji, przyrody odradzającej się w wiecznym cyklu, widział Ozyrysa szczególnie lud wiążąc go zwłaszcza z Nilem, którego coroczne wylewy interpretowano jako zmartwychwstanie boga. Ozyrys wiązany był także z władzą królewską. To z nim identyfikowano zmarłego faraona. Z tymi funkcjami boga łączy się także jego kult.

Istnieją różne wersje mitu, opisujące poszukiwanie ciała martwego boga i jego wskrzeszenie. Jedną z najbardziej popularnych i będących zarazem syntezą pozostałych wersji, przedstawił grecki historyk Plutarch. Według wierzeń egipskich zamordowanie boga miało miejsce nad Nedit w pobliżu Abydos. Seth poćwiartował jego ciało i wrzucił je do Nilu. W wersji przekazanej przez Plutarcha pojawia się dodatkowo skrzynia, prototyp sarkofagu, w której Seth, podstępem zamyka Ozyrysa, ogłaszając, że podaruję skrzynię tylko temu, kto się w niej zmieści. Po stronie Setha a przeciwko Ozyrysowi wystąpiło siedemdziesięciu dwóch spiskowców. Zamknięty w skrzyni Ozyrys został wrzucony do Nilu. Skrzynię tą, użytą w charakterze kolumny, odnalazła i odzyskała Izyda w mieście Byblos. Niestety znów ukradł ją Seth, tym razem ćwiartując ciało boga na czternaście kawałków, które rozrzucił w różnych miejscach. Obecne w obu wersjach poćwiartowane ciało boga zostaje odnalezione przez Izydę, która przy pomocy boga Anubisa, Thota, Neftydy oraz Horusa przywraca je do życia za pomocą magii a więc sztuki mumifikacji. Musi przy tym sporządzić utracony członek Ozyrysa z gliny i wprawić go w miejsce brakującego narządu. Izyda unosi się nad ciałem męża w postaci sępa a jej siostra przybiera kształt kani. W tych okolicznościach na świat przychodzi Horus, syn Izydy i przyszły mściciel ojca. Ozyrys natomiast zostaje panem umarłych.

Kult

Święto boga Ozyrysa przypadało między innymi na czas wylewów Nilu. Kolumnę dżed, symbolizującą Ozyrysa, ustawiano podczas święta jubileuszu panowania. Figury ozyrysa zbożowego wkładano do grobowców jako symbol odrodzenia. Ku czci Ozyrysa obchodzono także misteria, podczas których odgrywano dramat religijny, przedstawiający jego śmierć i zmartwychwstanie. Różne miasta przypisywały sobie miano tych w których znajdować się miały szczątki zamordowanego przez Setha boga. Jednak to w Abydos miała znajdować się głowa boga. Miejsce to, wraz z rodzinnym Busiris, były najważniejszymi miejscami jego kultu.

Literatura

  • Cerny J., Religia starożytnych Egipcjan, Warszawa 1974.
  • Niwiński A., Mity i symbole religijne starożytnego Egiptu.
  • Lipińska J.; Marciniak M., Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa 1980.
  • Niwiński A., Bóstwa, kulty i rytuały starożytnego Egiptu, Warszawa 1993.
  • Rachet G., Słownik cywilizacji egipskiej, Katowice 1994.
  • Bator W., Religia starożytnego Egiptu, Kraków 2012.
  • Hart G., Mity egipskie’’, Warszawa 1999.

(aut. Izabela Ozga)

Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony