Perun

Z encyklopediafantastyki.pl
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
LEKSYKON FANTASTYKI
fiction

PERUN – bóg burzy i piorunów w mitologii słowiańskiej, w mitologii bałtyjskiej znany jako Perkun, Perkunas.

Imię

Imię Peruna wywodzi się od praindoeuropejskiego rdzenia –per/-perk. W przypadku rdzenia –per, wiążącego się z nazwą Perun, per oznacza uderzać a un wskazuje na wykonawcę czynności, Peruna tłumaczy się więc jako Tego, który uderza, czyli po prostu Uderzacza, Uderzającego. Jeżeli chodzi o rdzeń –perk, występujący w bałtyjskiej nazwie tego boga, to wiąże się go z dębem, drzewem wiązanym z Perunem.

Rodowód

Istnienie Peruna, jako bóstwa o określonej nazwie, poświadczone jest tylko u Słowian wschodnich oraz u Bałtów, gdzie przybrał miano Perkunasa. Na podstawie badań etnograficznych, językoznawczych oraz licznych toponimów przyjmuje się jednak, że był bóstwem o zasięgu ogólnosłowiańskim. Przyjmuje się, że jego imię mogło zaniknąć na niektórych terenach z powodów tabu kulturowego, które jego używanie ograniczało do nielicznych, wybranych osób. Przterwało w języku w postaci nazw pospolitych. Słowianie południowi, którzy osiedlili się na Bałkanach, przypisywali Perunowi boską towarzyszkę – Perepunę. Niekiedy za małżonkę gromowładcy uważana jest Mokosz.

Wygląd

Na Rusi przedstawiany był jako silny, postawny mąż o siwych włosach i złotych wąsach. Jego atrybutem był kamień piorunowy, który w późniejszych wierzeniach przybrał postać topora lub młota.

Charakterystyka

Przeciwnikiem Peruna miał być żmij, w jego pierwotnym, negatywnym, smoczym aspekcie. Bóg toczył z nim walkę o odzyskanie wód, które żmij miał wiązać, powodując suszę. Uderzenie pioruna, jako zesłane przez tego boga, miało sakralizować określone miejsca, drzewa, skały, wzgórza a także porażonych piorunem ludzi. Wokół takich szczególnych miejsc, gdzie następowały wyładowania atmosferyczne, szczególnie wzgórz i drzew, stawiano ogrodzenia. Uderzenie pioruna, łączone z bogiem i dzierżonym przez niego kamieniem piorunowym, miało także moc odpędzania wszelkiego zła, a dokładniej chorób oraz sił nadprzyrodzonych, niesprzyjających człowiekowi. Zwierzętami związanymi z bóstwem były byk, wół, baran oraz gołąb z roślin przynależała mu czterolistna koniczyna oraz irys. Drzewem szczególnie związanym z tym bóstwem był dąb, wśród Bałtów poświęcano Perunowi, tamtejszemu Perkunasowi, najstarsze drzewo tego gatunku w lesie. Poświęcone mu były także wzniesienia, a konkretniej szczyty gór, wzgórza. Dęby i wzniesienia uważano za miejsce przebywania bóstwa.

Kult

W związku z tym był też czczony na wspomnianych wzniesieniach a także w świętych gajach. Ośrodek kultu Peruna znajdował się w Kijowie oraz w Peryni przy Nowogrodzie Wielkim. Prawdopodobnie składano mu ofiary, w tym ludzkie.

Perun a folklor

Od Peruna wzięły swoją nazwę i, jak wierzono, początek tzw. strzałki piorunowe czyli belemnity. Jako zesłane przez los niosły ze sobą sakralną moc. Wkładano je więc do kołysek niemowląt, pocierano nimi wymiona krów, po to by zaczęły dawać mleko, umieszczone pod dachem miały stanowić ochronę przed piorunami. Znalazły także zastosowanie w leczeniu chorób oczu, różnych bolów, przy porodach. Miały również chronić od uroku.

Literatura

  • Urbańczyk S., Dawni Słowianie Wiara i kult, Wrocław 1991.
  • Mitologie Świata. Słowianie, t.8, Warszawa 2007.
  • Szyjewski A., Religia Słowian, Kraków 2003.
  • Gieysztor A., Mitologia Słowian, Warszawa 2006.
  • Tempłowicz A., Panteon słowiański w świetle etymologii. Perun - Weles - Swaróg i bóstwa pokrewne, [w:] „Kwartalnik Językoznawczy” 2011, nr 1".
  • Strzelczyk J., Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań 1998.
  • Mały słownik kultury dawnych Słowian, pod red. Leciejewicz L., Warszawa 1988.
  • Benek K., Historia religii. Religie niechrześcijańskie, Kraków 2007.
  • Eliade M., Historia wierzeń i idei religijnych, Warszawa 1995.
  • Kempiński A. M., Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
  • Słownik steroptypów i symboli ludowych, pod. red. Bartmiński J., t. 1, Lublin 1996.

(aut. Izabela Ozga)

Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony