Powieść hipotezy

Z encyklopediafantastyki.pl
Skocz do: nawigacji, wyszukiwania
LEKSYKON FANTASTYKI
pojęcie


POWIEŚĆ HIPOTEZY - tradycyjna, choć mało precyzyjna nazwa utworów fantastycznonaukowych wyróżniających się ukazywaniem w świecie przedstawionym skutków pewnych wydarzeń fantastycznych, skonstruowanych na zasadzie eksperymentu myślowego, tzn. na zasadzie „co by było, gdyby...". Na ten aspekt konstrukcyjny utworów zwrócił uwagę M. Renard i zaproponował dla nich określenie „roman d'hypothese" (powieść hipotezy). W angielskim kręgu językowym ten rodzaj utworów określa się terminem ogólniejszym speculative fiction (literatura, beletrystyka spekulatywna). W języku polskim przyjęła się nazwa będąca tłumaczeniem terminu francuskiego. Nie jest ona ścisła, ponieważ utwory do tej odmiany zaliczane nie zawsze są powieściami, częściej natomiast opowiadaniami lub nowelami.

Tak więc „powieść hipotezy" należy traktować jako nazwę konwencjonalną dla utworów o wskazanych wyżej cechach i przejawiających wyższe ambicje, niż tylko chęć dostarczenia łatwej rozrywki czytelnikowi spragnionemu niezwykłych wrażeń.

„Fantastyka - pisze S. Lem - może być modelarstwem antropologicznym lub socjalnym jako beletryzacja odpowiednich (wymyślonych) hipotez na temat naruszeń przyrody, człowieka bądź społeczeństwa. Dokonuje wówczas myślowych eksperymentów, polegających na lokowaniu realnego człowieka lub realnego społeczeństwa w warunkach dowolnie mało prawdopodobnych pod względem werystycznym. Jakość uzyskiwanych wówczas rezultatów zależy pod względem poznawczym od jakości owych warunków (startowo - brzegowych), tj. od tego, czy ich wprowadzenie jest interwencją racjonalnie przemyślaną i przez to skierowaną na cel poznawczy. Pierwiastek fantastycznie wprowadzony odpowiada wówczas temu, co jest »sztuczne« w laboratoryjnym doświadczeniu biologa bądź psychologa, który umieszcza swoje zwierzęta w sytuacjach nigdy naturalnie się nie zdarzających".

Fantastyka naukowa chętnie podejmuje również temat nie wyjaśnionych zagadek przeszłości, tworząc hipotezy „wyjaśniające" istotę zjawisk, których nauka do tej pory swoimi metodami wytłumaczyć nie zdołała. W ten sposób powstanie pasa asteroid pomiędzy Marsem a Jowiszem „wyjaśnia" opowiadanie "Posłanie z Piątej Planety" W. Perkowicza, zaś zagadka meteorytu tunguskiego otrzymuje wytłumaczenie w "Powrocie gigantów" W. Zegalskiego. Nie tylko zagadki przeszłości pobudzają wyobraźnię twórców. Również niektóre zjawiska współczesne prowokują do stawiania fantastycznych hipotez, co sprawia, że np. latający spodek (UFO) okazuje się raz statkiem przybyszów z kosmosu ("Fotel na autostradzie" Cz. Chruszczewskiego), innym razem znów obiektem ziemskiego pochodzenia, skonstruowanym w tajemnicy przed światem (Atol Trydakny A. Trepki). Takie wyjaśnianie zagadek dość szybko doczekało się swojej wersji parodystyczno-groteskowej (np. "Podróż dwudziesta Dzienników gwiazdowych" Ijona Tichego S. Lema).

(aut. Andrzej Niewiadowski, Antoni Smuszkiewicz)

Osobiste
Przestrzenie nazw
Warianty
Działania
Nawigacja
Narzędzia
Pomoc
Szablony