Siła Coriolisa
LEKSYKON FANTASTYKI | |
science |
Siła Coriolisa (Efekt Coriolisa) to zjawisko występujące w obracających się układach odniesienia. Dla obserwatora pozostającego w obracającym się układzie odniesienia, objawia się zakrzywieniem toru ciał poruszających się w takim układzie. Zakrzywienie to zdaje się być wywołane jakąś siłą (zwaną siłą Coriolisa). Siła Coriolisa jest siłą pozorną, występującą jedynie w nieinercjalnych układach obracających się.
Siła Coriolisa powoduje odchylenie od linii prostej toru ruchu ciała poruszającego się w układzie obracającym się (np. Ziemi lub płaskiej tarczy). Ponieważ Ziemia obraca się z zachodu na wschód, zatem siła Coriolisa powoduje odchylenie w kierunku zachodnim toru ciała poruszającego się po powierzchni Ziemi ku równikowi, a w kierunku wschodnim, gdy ciało porusza się w stronę któregoś z biegunów, czyli ku osi obrotu. Efekt taki występuje na obu półkulach.
Na północ od równika powoduje on zakrzywienie toru ruchu poruszających się obiektów w prawo (z punktu widzenia poruszającego się obiektu), a na południe – w lewo. Efekt ten nie jest zazwyczaj odczuwalny, objawia się jedynie przy długotrwałych procesach lub w przypadku ciał poruszających się swobodnie na dużym obszarze (wiatry, prądy morskie).
Przejawem działania siły Coriolisa są:
- wirowanie wody wypuszczanej z wanny;
- kierunek wirowania huraganów i tajfunów;
- odchylenie toru lotu pocisków;
- skręcenie płaszczyzny wahań wahadeł.
Odkrywcą tego efektu był francuski inżynier i matematyk Gaspard-Gustave Coriolis, zaś pierwszego eksperymentalnego potwierdzenia efektu dla Ziemi dostarczył swym wahadłem Jean Bernard Léon Foucault.
Siła Coriolisa znalazła duży udział w fabule powieści Janusza Zajdla Paradyzja.