Yeti
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
Istoty, które znamy pod nazwą yeti, mają wiele różnych imion w zależności od kręgu kulturowego w którym się pojawiają. Yeti jest terminem ogólnym, przyjętym na Zachodzie na określenie tego typu postaci. Pojawiło się w XX wieku i wywodzi się z języka tybetańskiego, a konkretniej z jego dialektu, języka szerpa, używanego w Nepalu. Zgodnie z tą etymologią yeti bierze swój początek od yeh wskazującego na tereny górskie i teh czyli zwierzę, łączenie yeh-teh, oznaczającego niewielkie, przypominające człowieka, zwierzę. Yeti wiąże się więc z Himalajami. Inne nazwy tej istoty to mongolski i syberyjski almas (ałmas), czyli dziki człowiek, chiński maoren, czyli włochaty człowiek. Yeti bywa nazywany także człowiekiem śniegu bądź leśnym człowiekiem. Chociaż w Ameryce spotkamy go obecnie jako Wielką Stopę (Big Foot), to jego indiańskie imię sasquatch jest wcześniejsze.
Zaliczany do rodziny hominidów, czyli ssaków naczelnych, legendarny yeti zamieszkuje góry. Szczególnie upodobał sobie Azję i Himalaje. Kolejne imiona pod jakimi go znamy wiążą go z terenami na jakich występuje. Poza Tybetem pojawił się w Indiach i Nepalu, a dalej w Chinach, Mongolii i Syberii. Śladów i świadectw na istnienie yeti nie brakło także w Ameryce.
Yeti jest istotą, której wzrost znaczenie przekracza rozmiary człowieka. Ocenia się na około dwa metry bądź więcej. Same stopy, których ślady ponoć odnaleziono i sfotografowano, osiągają długość półmetrową. Ciało yeti jest owłosione. Jako hominida istotą tą cechuje postawa wyprostowana. Według legend ciału yeti towarzyszy nieprzyjemny odór.
Yeti trzyma się z daleka od ludzi. Nie dąży do kontaktu z człowiekiem i unika go. W górskich ostępach prowadzi samotny i dziki tryb życia. Przetrwanie w trudnych warunkach środowiska nie stanowi dla niego problemu.
Yeti w kryptozoologii
Miejscowe legendy o yeti dały początek zainteresowaniu naukowców i podróżników. W XIX wieku w roku 1832 B.H. Hodson, brytyjski odkrywca, wspomina o demonicznej istocie, która zaatakowała jego ludzi. W 1889 na tereny Himalajów przybywa major L.A. Wadell. Nazywa on yeti yeh-tih i odkrywa ogromne ślady stóp na śniegu. To początek popularnej legendy, która wraz z rozwojem nauki w końcu przywiedzie do Himalajów ekspedycje naukowców. Lata trzydzieste i próby zdobycia Himalajów przynoszą relacje o pojawieniu się yeti a także śladach stóp. Wyprawy popularne w latach pięćdziesiątych zbierają dowody, między innymi w postaci zdjęć a nawet filmu, po czym milkną na dziesięć lat za sprawą krytyki Edmunda Hillarego by następnie temat znów ożył. Nigdy już jednak nie wszedł na powrót do środowiska naukowego, począwszy od lat siedemdziesiątych stając się raczej dziedziną kryptozoologi. Wśród znalezionych „dowodów”, kontrowersyjnych i podważanych, wymienić można ogromne ślady stóp, skalpy, kępki włosów, czaszki i ekskrementy a także relacje ludzi, którzy widzieli te istoty. Skalpy yeti mają być przechowywane przez lamów w buddyjskich klasztorach.
Poszukiwania rodowodu yeti obejmują kilka teorii. Jedni twierdzą, że yeti wywodzi się od naczelnych, które ewoluowały podobnie do człowieka, ale przystosowanego do innych warunków. Tutaj pojawia się teoria o naczelnych, pochodzących z Afryki i druga o Neandertalczyku. Wreszcie teoria z roku 1999 wskazuje na to, że rodowód człowieka może być starszy a yeti byłby wtedy jedną form w którą ewoluował człowiek. Yeti bywa również uważany za nieznany człowiekowi gatunek małpy. Wskazywano tutaj między innymi na gigantopithecusa.
Literatura
- G.M. Eberhart, Mysterious Creatures. A Guide to Cryptozoology, Santa Barbara 2002.
- J. Sherman, Storytelling. An Encyclopedia of Mythology and Folklore, Nowy York 2011.
- Michael A. Cremo, Richard M. Thompson, Zakazana Archeologia, Wrocław 1998.
- W. Antowiak, Monstra świata, Gdynia 1989.
- Online Etymology Dictionary, dostępne [on-line] http://www.etymonline.com/index.php.
- Oxford Dictionaries, dostępne [on-line] http://oxforddictionaries.com/.
(aut. Izabela Ozga)
