Rok 1984

Rok 1984 George Orwell Nineteen Eighty-Four
Język oryginału	angielski
Forma	Powieść
Pierwsze wydanie	1949
I wydanie polskie	1953
Wydawca	Instytut Literacki
Przekład	Juliusz Mieroszewski
Oprawa	miękka
Kupisz w: Esef.com.pl

Rok 1984 – futurystyczna antyutopia o licznych podtekstach politycznych, napisana przez George’a Orwella i opublikowana w roku 1949. Autor napisał ją pod wpływem kontaktu z praktyczną stroną systemu stalinowskiego, do jakiego po raz pierwszy doszło w Hiszpanii w 1936 roku (w czasie wojny domowej), gdzie pojechał jako dziennikarz i sympatyk strony republikańskiej.

Jako sympatyk antystalinowskiej partii POUM był zmuszony uciec przed zorganizowaną przez INO NKWD (por. Aleksandr Orłow) nagonką i egzekucją. Swoje przeżycia opisał w zbiorze reportaży W hołdzie Katalonii.

Pierwsze polskie tłumaczenie – Juliusza Mieroszewskiego – opublikowane zostało na emigracji w Instytucie Literackim w Paryżu w roku 1953. Do upadku ustroju komunistycznego w Polsce (1989) była to powieść zakazana przez cenzurę, od roku 1980 była jednak publikowana w postaci przedruków z wydania paryskiego w wydawnictwach niezależnych – tzw. "drugiego obiegu". Wszystkie wydania krajowe oficjalne od 1988 r. ukazały się w tłumaczeniu Tomasza Mirkowicza.

Do kultury masowej przeniknęły pewne pojęcia z tej powieści np. Wielki Brat (ang. Big Brother), nowomowa (ang. newspeak) czy nieosoba (ang. unperson - polityk odsunięty od wpływów lub obywatel o wrogich lub nieortodoksyjnych poglądach politycznych).

Tytuł

Przez jakiś czas Orwell wahał się między dwoma tytułami książki: Nineteen Eighty-Four (ang. Tysiąc dziewięćset osiemdziesiąt cztery) i The Last Man in Europe (ang. Ostatni człowiek w Europie). Ostatecznie zdecydował się na ten pierwszy, idąc za radą wydawcy, Freda Warburga.

Istnieje kilka hipotez dotyczących tytułu książki:

• najbardziej rozpowszechniona (mająca źródło w informacji opublikowanej przez amerykańskiego wydawcę dzieł Orwella) stwierdza, że Rok 1984 jest odwróceniem roku 1948, w którym powstała książka; nie istnieje jednak żaden dokument, który by to potwierdzał;
• na rok 1984 przypadała setna rocznica założenia Towarzystwa Fabiańskiego;
• w Żelaznej stopie (dystopijnej powieści autorstwa Jacka Londona) jedno z kluczowych dla fabuły wydarzeń ma miejsce w 1984 r.
• akcja powieści Napoleon z Notting Hill Gilberta Keitha Chestertona, jednego z ulubionych pisarzy Orwella, toczy się w 1984 r.
• prof. Peter Davidson zasugerował, że Rok 1984 może być związany z osobą Richarda Blaira, syna Orwella, który urodził się w 1944 r.

Opis fabuły

Powieść opisuje Londyn w niezbyt odległej przyszłości (w czasie powstawania powieści; obecnie jest to niedawna przeszłość), gdzie życie jednostek zostaje podporządkowane wszechpotężnej władzy państwa. Społeczeństwo podzielone jest na trzy klasy społeczne:

• klasę wyższych funkcjonariuszy partyjnych (Partia Wewnętrzna, 2% populacji), pełniących najwyższe urzędy państwowe;
• szeregowych członków partii (Partia Zewnętrzna, 13% populacji), będących urzędnikami niskiego szczebla;
• proli (85% populacji), czyli proletariuszy – klasy pracującej – będącej w filozofii partii grupą "podludzi", niestwarzających zagrożenia i niewartych uwagi ("Prole i zwierzęta są wolne"). W konsekwencji prole mają de facto znacznie większą wolność osobistą niż "klasa średnia": wolno im kochać, spędzać czas wolny wedle swego upodobania (np. uprawiając hazard), komentować między sobą bieżące wydarzenia. Mogą nawet praktykować religię (coś nie do pomyślenia pośród partyjnych).

Prole mieszkają w osobnych dzielnicach, do których co prawda wolno zachodzić członkom Partii, jednak może to świadczyć o ich indywidualności – tak bardzo niepożądanej wśród partyjnych. W dzielnicach tych inwigilacja wydaje się być znikoma (nie ma wszechobecnych teleekranów ani podsłuchów). Nie jest ona konieczna, ponieważ prole nie są uświadomieni społecznie, zajmują się wyłącznie zaspokajaniem podstawowych potrzeb. Pomimo tego, że stanowią zdecydowaną większość (ok. 85%) społeczeństwa i mogliby w dowolnej chwili zniszczyć partię, nie odczuwają potrzeby buntu. Pośród nich krążą prawdopodobnie agenci Policji Myśli, którzy wyłapują nieliczne jednostki inteligentne, mogące potencjalnie zorganizować proli w liczącą się siłę.

Członkowie Partii Zewnętrznej są odpowiednikami dzisiejszej klasy średniej. Zajmują się głównie sprawami administracyjnymi, ale także pisaniem książek, tworzeniem filmów (głównie pornograficznych) i komponowaniem kiczowatej muzyki dla proli. Każdy członek partii jest całkowicie podporządkowany doktrynie angsocu, "angielskiego socjalizmu". Angsoc nie przewiduje wolności słowa ani nawet wolności myśli. Wszechobecne teleekrany, które pełnią jednocześnie funkcję kamer szpiegowskich, wymuszają bezwzględne posłuszeństwo. Nawet najdrobniejsze wykroczenie poza normę (np. wściekły lub niezadowolony wyraz twarzy) jest natychmiast wykrywane i kończy się ewaporacją, czyli śmiercią i całkowitym wymazaniem z historii. Osoba, która została ewaporowana, oficjalnie nigdy nie istniała.

O członkach Partii Wewnętrznej wiadomo niewiele: nie kontaktują się z nikim, czasem pojawiają się na teleekranach lub na pełnych nienawiści manifestacjach, urzędują na najwyższych piętrach Ministerstw. Żyją we względnym dobrobycie, choć oficjalnie nie są bardziej uprzywilejowani niż członkowie Partii Zewnętrznej. Sprawują bezwzględną kontrolę nad życiem tych ostatnich. Tylko członkowie Partii Wewnętrznej posiadają świadomość tego, co dzieje się na świecie. Ich zadaniem jest niedopuszczenie do zmiany układu sił i utrzymywanie partii przy władzy. Dostęp do wysokiej jakości jedzenia i używek oraz pewna doza swobody (jak choćby luksus wyłączenia na jakiś czas teleekranu) sprawia, że wszyscy są posłuszni partii i bez mrugnięcia okiem wykonują swoje obowiązki. Ich jedynym celem jest władza sama w sobie, nie mają wyższych ideałów czy potrzeb.

Kodeks karny uproszczony jest do minimum – osoba podejrzana jest winna i wykazanie tej winy jest jedynym zadaniem sądu. Kara jest tylko jedna – "ewaporacja", która jest czymś więcej niż karą śmierci. Jest to nie tylko fizyczne unicestwienie człowieka, ale również usunięcie wszelkich śladów jego istnienia: zniszczenie książek czy gazet, w których występowało nazwisko skazanego i wydrukowanie nowych, już bez niego. Oczywiście wszelka rozmowa o unicestwionym jest zabroniona i karalna. Ewaporacja osoby nie jest jawna ani rejestrowana. Jedynie skazani członkowie Partii Wewnętrznej biorą udział w publicznych procesach, które organizowane są po to, by zastraszyć pozostałych obywateli. Czasem tacy skompromitowani członkowie Partii Wewnętrznej na jakiś czas są pozostawiani przy życiu i mają możliwość poruszania się po Londynie. Nie są już groźni – zostali „złamani” torturami i poddani praniu mózgu.

Na aparat państwowy Oceanii, w której rozgrywa się akcja powieści, składają się cztery ministerstwa:

• Ministerstwo Pokoju, zajmujące się w rzeczywistości ciągłymi działaniami wojennymi
• Ministerstwo Prawdy, którego celem jest propaganda i nieustanne fałszowanie wszelkich informacji
• Ministerstwo Miłości, odpowiedzialne za inwigilację oraz egzekucje
• Ministerstwo Obfitości, zajmujące się produkcją i gospodarką, a także – poprzez głodowe racje żywnościowe – utrzymywaniem obywateli w poczuciu ciągłego niedostatku spowodowanego działaniami wojennymi.

Głównym bohaterem powieści jest Winston Smith, mężczyzna w średnim wieku, członek Zewnętrznej Partii, pracownik Ministerstwa Prawdy. Zajmuje się on ciągłym „aktualizowaniem” prasy. Do jego obowiązków należy między innymi usuwanie nazwisk ewaporowanych osób, poprawianie błędnych prognoz rządu (tak, aby jego przewidywania okazały się trafne), wymazywanie niespełnionych obietnic rządu czy nawet pisanie od nowa całych artykułów, jeżeli są w całości niezgodne z "rzeczywistością".

Winston, rozczarowany swoim życiem i dostrzegający szaleństwo systemu, stara się dociec, czy to, co mówi Partia, jest prawdą i czy to, co robi, ma jakikolwiek sens. Swój cichy bunt rozpoczyna od poważnej myślozbrodni – w kupionym w dzielnicy proli zeszycie zapisuje swoje myśli. Notatka z niewinnego opisu obejrzanego dzień wcześniej filmu zamienia się w deklarację nienawiści do Wielkiego Brata. W późniejszym czasie Winston niejednokrotnie dopuszcza się myślozbrodni. Któregoś dnia poznaje Julię – młodą pracownicę innego działu Ministerstwa Prawdy. Zakochują się w sobie, współżyją ze sobą w ukryciu – takie uczucia jak miłość, lojalność czy przyjaźń są zabronione. Razem buntują się przeciwko partii. Za pośrednictwem O'Briena, członka Partii Wewnętrznej, domniemanego członka Braterstwa, wchodzą w posiadanie tajemniczej Księgi autorstwa Goldsteina, znienawidzonego wroga Partii, postaci ukazywanej przez propagandę i plotki jako swoiste przeciwieństwo Wielkiego Brata.

Ponadto Winston dopuszcza się następujących zbrodni: odwiedza dzielnice proli, rozmawia z prolami, opuszcza na kilka godzin Londyn. Za każde z tych przestępstw grozi ewaporacja. Ostatecznie Winston ponosi klęskę – zostaje aresztowany, poddany śledztwu, w czasie którego przyznaje się do winy. Jest to jednak tylko wstęp, gdyż ostatecznym celem śledztwa nie jest udowodnienie winy (która i tak jest oczywista), a "przebudowa" świadomości skazanego (pranie mózgu). Ostateczną klęską Winstona jest zdradzenie Julii, a przypływ miłości do Wielkiego Brata, który czuje po wyjściu z Ministerstwa Miłości, jest triumfem śledczych. Świat w Roku 1984

Świat w Roku 1984 jest podzielony na trzy walczące ze sobą nieustannie supermocarstwa. Państwom tym, walczącym o wielki obszar obfitujący w tanią siłę roboczą (część Afryki, Indie i Bliski Wschód), wcale nie zależy na pokoju, gdyż dzięki wojnie utrzymać można status quo wewnątrz.

Państwa w Roku 1984

• Oceania: Państwo, w którym rozgrywa się akcja powieści. Obejmuje obie Ameryki, Wielką Brytanię, południową Afrykę, Australię i Oceanię. Panuje tu ideologia angsocu, równie totalitarna jak jej odpowiedniki u sąsiadów. Atutem uniemożliwiającym podbój przez wrogie mocarstwo jest rozległość wód terytorialnych.
• Eurazja: Rozrośnięty Związek Radziecki. Obejmuje prócz tego całą Europę (bez Wysp Brytyjskich). Ideologią panującą jest neobolszewizm. Atutem uniemożliwiającym podbój przez wrogie mocarstwo jest rozległość lądów.
• Wschódazja: Obejmuje Chiny i pobliskie kraje. Jest najmniejszym mocarstwem. Jego oficjalną ideologią jest kult śmierci (Kult Nie-Ja). Atutem uniemożliwiającym podbój przez wrogie mocarstwo jest ogromna liczba mieszkańców.

Film

Na podstawie książki powstało kilka filmów: w roku 1954 (film telewizyjny), 1956 i w 1984. Ostatni najbardziej znany film (z Johnem Hurtem i Richardem Burtonem) nakręcony został w Anglii w okolicach miejsc, w których mogła mieć miejsce akcja książki. Opera

Na podstawie książki powstało libretto do opery "1984", muzykę skomponował Lorin Maazel. Premiera odbyła się w Teatro alla Scala w Mediolanie.

Rok 1984

Lp.	rok wydania	okładka	informacja	przekład
1	1953		Wydawca: Instytut Literacki oprawa miękka	Juliusz Mieroszewski
2	1979		Wydawca: Instytut Literacki oprawa miękka, wydano w Paryżu	Juliusz Mieroszewski
3	1981		Wydawca: Wydawnictwo Kos i ABC różne części nakładu) oprawa miękka, przedruk z wydania Instytutu Literackiego Paryż 1953, wydanie podziemne Projekt okładki: Mirosław Mąka (wg biblioteki UJ)	Juliusz Mieroszewski
4	1982		Wydawca: Wydawnictwo Krąg oprawa miękka, oparte na wyd. Instytutu Literackiego Paryż 1953, wydanie podziemne	Juliusz Mieroszewski
5	1984		Wydawca: wydawnictwo podziemne, Warszawa oprawa miękka, wydanie podziemne	Juliusz Mieroszewski
6	1984		Wydawca: Wydawnictwo Liberta oprawa miękka, wydanie podziemne	Juliusz Mieroszewski
7	1985		Wydawca: Oficyna Liberałów oprawa miękka, imię autora - Jerzy	Juliusz Mieroszewski
8	198?		Wydawca: Wydawnictwo Braterstwo oprawa miękka, wydanie podziemne	Juliusz Mieroszewski
9	1988		Wydawca: PIW oprawa miękka Projekt okładki: Maria Ihnatowicz ISBN 8306018060	Tomasz Mirkowicz
11	1993		Wydawca: Da Capo ISBN 837157052X	Tomasz Mirkowicz
12	1998		Wydawca: Świat Książki Seria: Kanon ISBN 8371297696	Tomasz Mirkowicz
13	2000		Wydawca: Porozumienie Wydawców oprawa twarda Seria: Kanon na Koniec Wieku ISBN 8372009376	Tomasz Mirkowicz
14	2001		Wydawca: Muza ISBN 8372009449	Tomasz Mirkowicz
15	2001		Wydawca: De Agostini oprawa twarda Seria: Arcydzieła Literatury Współczesnej ISBN 8373161562	Tomasz Mirkowicz
16	2004		Wydawca: SBM Seria: Lektura z opracowaniem ISBN 9788382220179	Paweł Bulski
17	2004		Wydawca: Agora – Mediasat Poland oprawa twarda Seria: Kolekcja Gazety Wyborczej: XX Wiek ISBN 8389651688	Tomasz Mirkowicz
18	2006		Wydawca: Muza oprawa twarda ISBN 8373198962	Tomasz Mirkowicz
19	2010		Wydawca: Muza oprawa twarda i miękka ISBN 9788374959056	Tomasz Mirkowicz
20	2017		Wydawca: Muza oprawa twarda ISBN 978-83-287-0710-8	Tomasz Mirkowicz

Lp.	rok wydania	okładka	informacja	przekład
1	2021		Wydawca: Siedmioróg ISBN 978-83-66620-62-9
2	2021		Wydawca: W.A.B. ISBN 978-83-280-7246-6	Dorota Konowrocka-Sawa
3	2021		Wydawca: Greg ISBN 978-83-7517-930-9	Krzysztof Mazurek
4	2021		Wydawca: vis-a-vis Etiuda ISBN 9788379983995	Robert Sudół
5	2021		Wydawca: vis-a-vis Etiuda oprawa twarda ISBN 978-83-7998-281-3	Robert Sudół
6	2021		Wydawca: Ibis/Books oprawa twarda ISBN 9788366969278
7	2021		Wydawca: Ibis/Books wydanie z ebookiem Seria: Lektura z opracowaniem ISBN 9788366969285
8	2021		Wydawca: SBM ISBN 978-83-8222-951-6	Paweł Bulski
9	2022		Wydawca: Rebis Seria: Wehikuł Czasu Projekt okładki: Igor Morski ISBN 9788381884334	Andrzej Jankowski
10	2022		Wydawca: Świat Książki oprawa twarda ISBN 9788365928221	Jan Dzierzgowski
11	2022		Wydawca: Świat Książki ISBN 9788382895278	Jan Dzierzgowski
12	2022		Wydawca: W.A.B. ISBN 978-83-280-9529-8	Dorota Konowrocka-Sawa
13	2023		Wydawca: Świat Książki oprawa twarda z obwolutą ISBN 978-83-8289-950-4	Jan Dzierzgowski

Źródła

• wikipedia http://pl.wikipedia.org/wiki/Rok_1984