Rusałka (pojęcie)

LEKSYKON FANTASTYKI

fiction

[−] Rusałka (Bibliografia)

  Babunia Jagódka

  Herbata z kwiatem paproci

  Kiedy Bóg zasypia

  Podatek

Ivan Bilibin

RUSAŁKI - słowiańskie demony, związane ze światem zmarłych, ukazujące się pod postacią pięknych dziewcząt. Ich nazywa podchodzi od rzymskiego święta ku czci zmarłych, święta róż (łac. rosalia). Rusałki wywodzone bywają od wił, znanych w innych regionach jako samowiły. Było to pierwotne określenie boginki, której przypisywano demoniczną naturę, właściwą rusałkom. Jednak pierwsze kontakty ze światem chrześcijańskim przyniosły wiłom nową nazwę - rusałek. Istnieje również teoria, że nazwa rusałka nie miała nic wspólnego z greckim zapożyczeniem, a więcej z rusą, słowem oznaczającym świetlistość, jasność i wskazującym na Ruś jako krainę rusałek. Na ziemiach Polskich termin rusałka przynależał wyłącznie do książek. Rusałka miała jednak swój odpowiednik w wierzeniach. Prawdopodobnie istoty te zwano boginkami.

Zazwyczaj ukazujące się pod postacią pięknych, młodych i nagich kobiet, rusałki nosiły na rozpuszczonych włosach jedynie wianki z ziół. Słynęły również z czarujących głosów. Niekiedy mogły przybierać postać starych kobiet z obwisłymi piersiami, ale zdarzało się to zdecydowanie rzadziej. Rusałką mogła zostać młoda dziewczyna, samobójczyni, która targnęła się na swoje życie z powodu zdrady ukochanego lub też zmarła zanim wyszła za mąż. Jednak równie dużą szansę miały dusze dzieci nieochrzczonych i utopionych przez matki, a także grzeszników, którzy nie okazali należytej skruchy przez śmiercią.

W zależności od pory roku rusałki związane były, to z wodą, to z lasem i polami. Jako demony górskie zamieszkiwały tereny skaliste, jako demony wodne bagna, stawy, rzeki i jeziora. Bywały rusałki zwane polnymi, żytnimi i leśnymi. Pojawiać się miały szczególnie podczas nowiu, w dni zaduszne oraz początkiem czerwca a w dawnej Rusi w okresie od dnia św. Trójcy do dnia św. Pawła. Należało wystrzygać się również czwartków.

Rusałki wabiły przeważnie młodych chłopców, niejednokrotnie swoimi pięknymi głosami. Ofiara kończyła prosto w odmętach, bądź też była zadręczana zagadkami czy łaskotkami. Zwłaszcza do zagadek rusałki miały mieć szczególną słabość. Mogły także sprowadzić udar słoneczny. Oskarżano je także o podmienianie dzieci w kołyskach na swoje własne, tak zwane odmieńce.

Wierzono, że słabość rusałek do zagadek można wykorzystać na własną korzyść, ryzykując jednak życiem. Możliwości były tylko dwie, albo należało zadać zagadkę, której odpowiedź pozostawała dla rusałki tajemnicą, albo samemu udzielić odpowiedzi na zagadkę zadaną przez rusałkę. Wtedy można było takiego demona poślubić. Właściwie był to jeden z dwóch sposobów. Drugi polegał na zamknięciu rusałki w domu. Demoniczną naturę rusałek próbowano obłaskawiać także na inne sposoby. I tak na Zielone Świątki przypadał tak zwany rusałczy tydzień, kiedy to rusałkom ofiarowywano kawałki płótna i chleba.

Literatura

1. A. Szyjewski, Religia Słowian, Kraków 2003.
2. A. Gieysztor, Mitologia Słowian, Warszawa 1980.
3. W. Kopaliński, Wielki multimedialny słownik Władysława Kopalińskiego [CD-ROM].
4. J. Strzelczyk, Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian, Poznań 1998.
5. N. Suckling, Wampiry, Warszawa 2012.
6. T. Cheung, The Element Encyclopedia of Vampires, 2009.

(aut. Izabela Ozga)