Astronauci

Aktualna wersja na dzień 11:26, 2 gru 2025

Astronauci Stanisław Lem
Język oryginału	polski
Forma	Powieść
Pierwsze wydanie polskie	1951
Wydawca	Czytelnik
Autor okładki	Jan S.Miklaszewski
Ilustracje	Bolesław Penciak

Powieść Stanisława Lema wydana po raz pierwszy w 1951 roku nakładem wydawnictwa Czytelnik, równolegle drukowana w odcinkach w „Sztandarze Młodych” w 1951 i 1952 roku.

Podczas pobytu w Zakopanem latem 1950 roku Stanisław Lem spotkał przypadkiem ówczesnego prezesa Spółdzielni Wydawniczej „Czytelnik” - Jerzego Pańskiego. Za jego namową napisał w krótkim czasie powieść Astronauci, która została wydana również bardzo szybko, bo już w następnym roku.

Akcja powieści dzieje się w przyszłości – na początku XXI wieku. Drugi rozdział dotyczący głównego wątku zaczyna się w 2003 roku. "Po upadku ostatniego państwa kapitalistycznego" ludzkość pozbywszy się problemu wojen, głodu i ubóstwa, zaczyna zmieniać środowisko naturalne na wielką skalę (nawodnienie Sahary, elektrownie w cieśninie gibraltarskiej, rozpoczęcie budowy sztucznych słońc topiących czapy lodowe na biegunach – wątki te przypominają niezrealizowane wielkie projekty b. ZSRR takie jak "Pieriebrostka" - zmiana biegu rzek azjatyckich). Podczas prac na Syberii przygotowujących budowę struktur mających utrzymywać w powietrzu sztuczne słońca odnaleziony zostaje pojemnik pochodzenia pozaziemskiego wypełniony zwojami namagnesowanego niegdyś drutu. Naukowcy badający obiekt odgadują, że drut ów był nośnikiem informacji i przy pomocy lampowych komputerów odczytują zawartą w niej treść. Okazuje się, że pojemnik został wystrzelony w celu uchronienia go przed zniszczeniem ze zrobotyzowanego, bezzałogowego statku, wysłanego przez cywilizację z Wenus. Statek ten wskutek awarii napędu jądrowego uległ katastrofie nad Tajgą, opisywanej później jako katastrofa tunguska (pisarz wplata tu swój wątek fantastyczny w tło wydarzeń autentycznych). Jedna z zapisanych na zwojach sekwencji zostaje zinterpretowana jako plan inwazji na Ziemię poprzedzonej całkowitym zniszczeniem tutejszego życia. W podróż kosmiczną na Wenus zostaje wysłany, przeznaczony pierwotnie do lotu na Marsa, statek kosmiczny "Kosmokrator".

Skład załogi

• Robert Smith - ze Związku Radzieckiego (choć pochodzenia amerykańskiego), jest pilotem, a wcześniej zajmował się także wspinaczką górską. Narrator opowieści.
• prof. Piotr Arseniew - Rosjanin. Z wykształcenia astrofizyk i astronom. Naukowy kierownik wyprawy.
• prof Czandrasekar - z Indii. Jest matematykiem i twórcą pokładowej maszyny matematycznej Maraxa.
• prof. Lao Czu - Chińczyk. Fizyk. Podobnie jak Arseniew i Czandrasekar, czołowy członek Komisji Tłumaczy.
• inż. Sołtyk - z Polski. Nigdy nie pada jego imię, a narodowości domyślić się można z jego rozmowy, w której mówi, że Warszawa to jego miasto rodzinne. Dowódca załogi, pierwszy nawigator.
• dr Henryk Rainer - pochodzi z Niemiec. Jest chemikiem.
• Jan Oswaticz - z nieznanego kraju, choć sądząc po jego nazwisku, pochodzi z Serbii lub Chorwacji. Jest prawdopodobnie drugim nawigatorem.
• Tarland - z nieznanego kraju. O nim wiadomo najmniej. W książce wspomniany jest tylko kilka razy, nigdy nie pada również jego imię. Jest biologiem.

[edytuj] Spis treści

• Część I: KOSMOKRATOR

1. Bolid syberyjski
2. Raport
3. Planeta Wenus
4. 11,2 kilometra na sekundę
5. Lekcja astronautyki

• Część II: DZIENNIK PILOTA

1. Hannibal Smith
2. Navigare necesse est
3. Martwy glob
4. Kancz
5. Gwiazda ziemi
6. Lot w chmurach
7. Pilot
8. Reguła korkociągu
9. Czarna rzeka
10. Eksperyment
11. Wielka plama
12. Profesor Lao Czu
13. Miasto
14. Piotr Arseniew
15. Załoga

[edytuj] Opis

Osiągnąwszy Wenus, tytułowi astronauci stwierdzają warunki całkowicie uniemożliwiające istnienie życia w ziemskiej postaci. Metodycznie badając otoczenie miejsca lądowania, odkrywają gigantyczne struktury pozostawione przez wysoce zaawansowaną cywilizację. Nigdzie jednak nie napotykają jej twórców; znalezione przez głównego bohatera, pilota zwiadowczego rakietoplanu metalowe mrówki okazują się być tylko nośnikiem informacji, natomiast podziemna rzeka naładowanej elektrycznie plazmy – źródłem energii dla gigantycznych urządzeń. Znając podstawy magnetycznego kodu używanego przez mieszkańców Wenus astronauci odczytują treści zapisane w pamięci zebranych "mrówek" i dowiadują się o losach mieszkańców planety.

Wenus okazuje się planetą wymarłą. Tamtejsza cywilizacja, podzielona na zwalczające się odłamy i rasy, doprowadziła do własnej zagłady. Statek, który eksplodował nad Syberią został wysłany w ostatniej fazie wojny przez ugrupowanie, które uzyskało militarną przewagę i miało nadzieję na ostateczny triumf. W geście rozpaczy jedna z pokonanych stron użyła jednak przygotowanych przeciw Ziemi generatorów promieniowania, unicestwiając i siebie, i niedoszłych zwycięzców. Powieść kończy się komentarzem jednego z bohaterów, obwiniającym kapitalizm o istnienie wojen.

[edytuj] Ciekawostki

Astronauta, to termin określający ludzi podróżujących w kosmos używany w USA i innych krajach zachodnich. W ZSRR i krajach satelickich używano raczej terminu kosmonauta, jakkolwiek w trakcie pisania powieści termin ten jeszcze nie istniał[potrzebne źródło].

W 1960 roku powstał na podstawie Astronautów, przy współpracy wytwórni filmowych z Polski i NRD, film pod tytułem Milcząca gwiazda (Der Schweigende Stern). Reżyserem był Kurt Maetzig. Film (po głębokich ingerencjach zmieniających wydźwięk ideologiczny) był wyświetlany także w USA, pod tytułem: The First Spaceship on Venus.

[edytuj] Upamiętnienie

23 listopada 2011, z okazji 60. rocznicy wydania Astronautów, wyszukiwarka Google przygotowała specjalnego doodle'a (czyli logo Google) z animacją i minigrą opartą na motywach z Cyberiady, a inspirowaną ilustracjami Daniela Mroza do dzieł Lema.

[edytuj] Wydania

Lp.	rok wydania	okładka	informacja	przekład
1	1951		Wydawca: Czytelnik Projekt okładki: Jan S.Miklaszewski
2	1952		Wydawca: Czytelnik wydanie 2-tomowe Seria: Biblioteka Prasy Projekt okładki: Andrzej Radziejowski
3	1953		Wydawca: Czytelnik Projekt okładki: Jan S. Miklaszewski
4	1955		Wydawca: Czytelnik Projekt okładki: Jerzy Jaworowski
5	1957		Wydawca: Czytelnik Projekt okładki: Marian Stachurski
6	1967		brosz. z obwolutą Projekt okładki: Władysław Brykczyński
7	1970		Wydawca: Czytelnik Seria: Z Delfinem Projekt okładki: Elżbieta Gaudasińska
8	1972		Wydawca: Wydawnictwo Literackie oprawa twarda, wstęp Stanisława Lema Seria: Dzieła Wybrane Stanisława Lema Projekt okładki: Barbara Konarzewska
9	2004		Wydawca: Wydawnictwo Literackie oprawa twarda Seria: Stanisław Lem Dzieła Zebrane Projekt okładki: Tomasz Lec ISBN 8308036422
10	2009		Wydawca: Agora oprawa twarda Seria: Biblioteka Gazety Wyborczej tom 22 Projekt okładki: Krystian Rosiński ISBN 9788375525755
11	2017		Wydawca: Wydawnictwo Literackie Projekt okładki: Przemek Dębowski ISBN 9788308063620
12	2023		Wydawca: Wydawnictwo Literackie Projekt okładki: Przemek Dębowski ISBN 978-83-08-08059-7
13	2025		Wydawca: Wydawnictwo Literackie Projekt okładki: Przemek Dębowski ISBN 978-83-08-08847-0