Elf

LEKSYKON FANTASTYKI

fiction

ELF

Rodowód elfów

W mitologii nordyckiej zwane álfar, na terenach anglosaskich aelf a u Irlandczyków śidhe. Wszystkie łączyła moc magiczna, ponadprzeciętna uroda, były też rasą stojącą wyżej niż ludzie. Álfar utożsamiane bywały z Vanirami, nordyckimi bogami natury, płodności i wegetacji ze względu na to, że słowo álfr, czyli álfar w liczbie pojedynczej uważane bywa czasem za synonim słowa vanir. Podobna sytuacja miała miejsce wśród aelf, które także wiązano z bóstwami niższego rzędu. Z kolei śidhe, wywodzą się z ludu stworzonego przez boginię Danu. Znana nam dzisiaj nazwa elf ma swoje korzenie w XIX wiecznej literaturze epoki romantyzmu. Poza tym mimo cech wspólnych stanowią istoty odrębne, przynależące do swoich mitologii.

Álfar – elfy w mitologii nordyckiej

Spośród wszystkich istot powołanych do życia przez nordyckich bogów elfy powstały po karłach, by zająć w hierarchii miejsce wyższe niż ludzie. Dzieliły się na elfy świetlane (Liosálfar) i elfy czarne (Döckálfar). Elfom świetlanym zostało przydzielone królestwo Alfheim, natomiast elfy czarne miały dzielić podziemną krainę Nidavellir wraz z karłami. Zarówno elfy czarne jak i elfy świetlane cieszyły się nadprzyrodzoną pięknością, którą przyrównywana była do boskiej. Z kolei wzrost miały mieć całkiem ludzki.

Aelf i sidhe – elfy w mitologii celtyckiej

Celtyccy aelf, wywodzący swoje korzenie z tradycji anglosaskiej, łączyli oszałamiającą urodę z niebezpieczną, kusicielską naturą. Zamieszkiwały Wyspy Brytyjskie, wzgardzając jednak Irlandią. Mogły wiązać się z ludźmi. Owocem tego związku miały być półelfy. Irlandia zamiast aelf miała śidhe. Śidhe, zwane później Aes Śidhe, Ludem ze Wzgórz bądź Ludem z Kurhanów, wywodziły się z rasy zwanej Tuatha dé Dannan i stworzonej przez boginię Danu. Ów lud porzucił krainę nieśmiertelności by osiąść w Irlandii, zanim jeszcze przywędrował tam człowiek. Ponoć elfy do brzegów Irlandii przybiły na białych statkach ze wschodu, które zaraz po przybyciu spaliły. Później przegrawszy wojnę z ludźmi ci z ludu bogini, którzy postanowili pozostać, przybrali nazwę Daoine Sidhe i usunęli się do świata niewidzialnego dla żywych, ukrytego wśród wzgórz i kurhanów, byle z daleka od ludzkich siedzib. Stąd zwano ich także Aes Śidhe z czego śidhe, rozumiane jako kurhan bądź wzgórze, było przejściem do świata ukrytego przed wzorkiem zwykłych śmiertelników.

Elfy w wierzeniach chrześcijańskich

Wierzenia chrześcijańskie przynoszą wyraźny podział na dobro i zło elfom znanym z mitologii nordyckiej, dodatkowo po raz pierwszy obdarzając elfy czarne dosłownie „odrażającym” wyglądem. To wtedy álfar nabiera negatywnych konotacji i bywa utożsamiany z najróżniejszymi istotami od szatana (Anglia) po koszmar (Niemcy, Anglia). Wyobrażenia tego ostatnio wiążą się ze średniowiecznymi przesądami o elfach zsyłających koszmary. Miały to robić poprzez siadanie na piersi śpiącej osoby. W wierzeniach ludowych stały się domowymi duszkami, odpowiedzialnymi za takie katastrofy jak stłuczone garnki, tworzenie kołtunów czy nieszczęśliwy wypadek – drobne sprawy na które nie znajdowano racjonalnego wytłumaczenia. Przypisywano im także kradzież była oraz dzieci.

Elfy w literaturze

Za jeden z ostatnich utworów, który przywołuje starą, mitologiczna tradycję związaną z elfami, uznaje się Królową Wieszczek Edmunda Spensera. XVI wiek w literaturze przyniósł między innymi utożsamiane duchów celtyckich, czy wróżek z mitologicznymi elfami. To wreszcie literatura wywarła znaczący wpływ na postrzeganie tych istot w zupełnie odmienny sposób niż dotychczas. Jedną z osób, dzięki której elfy zasłynęły jako głupiutkie, nie grzeszące wzrostem istoty był Szekspir (np. Sen nocy letniej). Z drugiej strony do słynnych poematów należy Król Olch Johanna Wolfganga von Goethego, oparty na ludowej pieśni duńskiej i będący jej luźną interpretacją. W ten sposób romantyczna literatura stworzyła postać króla Elfów, Erlkóniga, czyli właśnie tytułowego Króla Olch.

Elfy w fantastyce

Inne, słynne elfy literackie wykreował J.R.R. Tolkien, odwołując się do mitologii nordyckiej i wierzeń celtyckich (śidhe). Elfy ze Śródziemia są nieśmiertelne, potężne i najstarsze ze wszystkich ras. Posługują się magią. Mogą zostać zabite, jednak powracając wtedy na nowo. Najstarsi z nich mają po wiele tysięcy lat, co w żaden sposób nie odbija się na ich urodzie. Zamieszkują lasy – Lorien i Rivendell . Odmienny obraz elfów kreśli Andrzej Sapkowski w Sadze o wiedźminie. Elfy spotykamy także u Christophera Paoliniego w jego cyklu Dziedzictwo czy w sadzie Pieśni i Miecze Elaine Cunningham. Z kolei elfy z Panów i Dam Terry’ego Pratchetta nie mają bynajmniej dobrych intencji.

Literatura

1. W. Górczyk, Elfy – Istoty fantastyczne w mitologii nordyckiej, Lublin 2009.
2. W. Kopaliński, Wielki multimedialny słownik Władysława Kopalińskiego [CD-ROM].
3. A. Sapkowski, Rękopis znaleziony w smoczej jaskini, Warszawa 2001.
4. J.L. Borges, Zoologia fantastyczna, Warszawa 1983.
5. D. Colbert, Magiczny świat Władcy Pierścieni. Mity, legendy i fakty, leżące u podstawy arcydzieła, Warszawa 2003.
6. M. Turowska-Rawicz, R. Sypek, Mitologie świata. Ludy skandynawskie, Warszawa 2007.
7. A. Szrejter, Mitologia germańska, Warszawa 1997.
8. K. Haka-Makowiecka, M. Makowiecka, M. Węgrzecka, Leksykon fantastyki. Postacie, miejsca, rekwizyty, zjawiska, Warszawa 2009.

(aut. Izabela Ozga)