Jaszczurka
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
Jaszczurka - w wierzeniach zwierzę magiczne.
W starożytnej Grecji i Rzymie miała konotacje pozytywne, łączono ją ze słońcem. Jej wylegiwanie się na słońcu, coroczne zrzucanie skóry, a także sen, w jaki zapadła na okres zimowy, by obudzić się latem, uczyniły z niej nie tylko symbol solarny, ale także regeneracji, a co za tym idzie odrodzenia. Jako symbol dążenia duszy do światła po śmierci pojawia się w wyobrażeniu Apolla Sauroktonosa zabijającego jaszczurkę. Wyobrażenia jaszczurki pojawiają się w sztuce grobowej, zdobiono nimi urny. Jaszczurka była ponadto symbolem Hermesa, a także frygijskiego Sabazjosa, czczonego także w Grecji i Rzymie. W mitach Demeter poprzez polanie wodą przemienia w jaszczurkę Abasa, syna Keleosa, po tym jak naśmiewał się z bogini, że pije zbyt łapczywie. Ponadto używano jaszczurki w magii, wykorzystywano ją przy produkcji amuletów. Miała skutecznie chronić od chorób oczu. Wierzono także, że połyka własną, zrzuconą skórę, zazdrosna o leczniczy użytek, jaki zgodnie z wierzeniami ta ostatnia miała nieść ludziom. W jej żołądku powstawał także użyteczny kamień, od miana jaszczurki zwany jaszczurzym.
W niektórych, cieplejszych krajach, gdzie zwierzę to występuje w obfitości w okresie upałów, jaszczurka miała negatywną symbolikę. Niekiedy w tym kontekście interpretuje się także greckie wyobrażenie boga słońca Apolla, zabijającego jaszczurkę. W Iranie jaszczurka symbolizowała zło. Zabicie jej było uważane za dobry uczynek. Podobną symbolikę spotykamy w wierzeniach chińskich. Jaszczurka jest tam, obok wija, węża, skropiona i ropuchy, jednym z pięciu wrogich zwierząt, uosobieniem choroby. W Północnych Chinach znajdujemy związany z tym rytuał. Jaszczurka jest wypędzana podczas święta obchodzonego piątego dnia piątego miesiąca. Także Cyganie negatywnie postrzegają to zwierzę. Podczas obchodów Wielkanocy jaszczurkę bądź węża zawijają w zioła, odprawiają egzorcyzm, po czym wrzucają zawiniątko do wody. W ten sposób pozbywają się chorób. W wierzeniach ludowych Słowian mowa jest o jaszczurkach, które mogą wpełznąć śpiącemu człowiekowi do ust i spowodować chorobę.
W wierzeniach chrześcijańskich jaszczurka pojawia się w „Księdze Przysłów” jako jedno z pięciu mądrych zwierząt. Ponadto chrześcijaństwo przejęło symbolikę antyczną. Wierzono, że na starość zwierzę to ślepnie, lecz jednocześnie potrafi odzyskać wzrok. Czyni to, szukając szczeliny w murze, wychodzącej na wschodzące słońce. Następnie wpatruje się w nie i w ten sposób odzyskuje wzrok. Przypowieść ta miała charakter alegoryczny i nawiązywała do duszy, która zagubiona, może odnaleźć z powrotem drogę do Chrystusa. Jaszczurka jako symbol światła pojawiała się także w sztuce sakralnej, wyobrażano ją na świecznikach i lampkach. Podobnie jak w świecie starożytnym, zachowała się wiara, iż jaszczurka chroni od chorób oczu.
W Australii jaszczurka to jedno ze zwierząt totemicznych, które pomogło ukształtować człowieka. W niektórych plemionach afrykańskich wierzono, że jest posłańcem boga i to ona przyniosła ludziom wieść o śmierci. Spotkać jaszczurkę można także w niektórych wierzeniach szamańskich, gdzie jest zwierzęciem szamana.
Jaszczurze cechy miał legendarny bazyliszek, a także smok wywodził od niej swoje pochodzenie.Literatura podmiotu
- Leksykon symboli, Warszawa 1991.
- Mazurkiewicz R., O wężach, żmijach i jaszczurkach w literaturze polskiego średniowiecza, a osobnie o jednem robaczku albo wężu przez jadu, [w:] „Teksty Drugie” 2003, t. 1, str. 157–172.
- Eberhard W., Symbole chińskie. Słownik, Kraków 1996.
- Kopaliński W., Słownik symboli, Warszawa 2006.
- Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2011.
- Forstner D., Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 2001.
- Nozedar A., The illustrated signs & symbols sourcebook, New York 2010.
- Cooper J.C., Zwierzęta symboliczne i mityczne, Poznań 1998.
Literatura przedmiotu
- Orfeusza Kerygmata o Kamieniach Sokratesa i Dionizjusza o Kamieniach, Poznań 2012.
- Starszy P., Historia naturalna.
(aut. Izabela Ozga)
