Horus
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
Rodowód i nazwa
Rodowód Horusa sięga czasów predynastycznych. To stare, egipskie bóstwo, którego początkowo lokalny kult bierze swój początek w miejscowości Bahedet, nabierało coraz większego znaczenia, jednocześnie, wraz z upływem czasu, łącząc w sobie wiele różnorodnych funkcji i aspektów. W związku z tym znany był także pod różnymi przydomkami. Tam, gdzie utożsamiano go z bogiem słońca, Re, nosił miano Re-Harachte, czyli Horusa na Obu Horyzontach.
W mitach ozyriańskich był synem bogini Nut, bratem Ozyrysa bądź, według innej, późniejszej wersji, synem Ozyrysa oraz Izydy. W pierwszym przypadku znany był pod mianem Haroerisa czyli Starego bądź Wielkiego Ozyrysa. Znany był również jako Horus Syn Izydy pod mianem Harsiese bądź jako Horus Dziecię czyli Harpokrates, jako Horus Słońce czyli Horus Harpre, jako władca Górnego i Dolnego Egiptu pod imieniem Hoursa, który Jednoczy Oba Kraje czyli Harsmotus, znany był również Horus z Hekenu.
Wygląd
Przedstawiany w postaci sokoła, człowieka z głową sokoła, uskrzydlonego dysku słonecznego albo dziecka.
Charakterystyka
Pierwotnie, w okresie predynastycznym, był Horus panem nieba. Jego oczy utożsamiano z ciałami niebieskimi - słońcem oraz księżycem. Jego wrogiem był już wtedy bóg Seth, jako uosobienie burzy, która powodowała przesłonięcie ciał niebieskich. Walka Setha z Horusem powodowała również zaćmienia. W jej wyniku Horus miał, według przekazów mitologicznych, stracić oko, jednak mądry bóg Thot uleczył je. Za czasów pierwszych dynastii postać boga Horusa połączoną z postacią boga słońca, Re. W kosmogonii helipolitańskiej w tej formie czczono go pod imieniem Re-Harachte. Od czasów zjednoczenia Egiptu Horus był także symbolem władzy królewskiej a faraon uchodził za jego żywe wcielenie.
W mitach ozyriańskich jako brat bądź syn Ozyrysa mści się na Secie, za zabójstwo Ozrysysa, który w zależności od wersji był jego bratem bądź ojcem. Walka z Sethem dotyczyła również przejęcia dziedzictwa po Ozyrysie, czyli władzy nad Egiptem. Spór między bogami trwał osiemdziesiąt lat i był rozstrzygany przez trybunał bogów, z czego Re początkowo sprzyjał raczej Sethowi, podczas kiedy Horus miał po swojej stronie większość bogów, w tym między innymi boga Thota. Poproszona o wyrażenie zdania, po stronie Horusa opowiedziała się również bogini Neit.
Pomiędzy Sethem a Horusem doszło również do szeregu prób. Należały do nich przemiana w hipopotamy oraz wyścig na łodziach. Pomiędzy tymi dwoma próbami pojawił się również wątek homoseksualnego gwałtu. W przypadku przemiany w hipopotamy Horus i Seth mieli spędzić trzy miesiące pod wodą, a przegranym miał być ten, kto wynurzy się pierwszy. Horus wygrał pojedynek za sprawą Izydy, która, obawiając się o swojego syna, ugodziła harpunem najpierw jego, a potem, usłyszawszy z kim ma do czynienia, Setha. Rozzłoszczony na matkę, za to, że się wmieszała, Horus odciął jej głowę i odtąd Izyda miała w jej miejscu krowi łeb. Po tym wydarzeniu nastąpiło pozorne pojednanie. Horus został zaproszony przez Setha na ucztę w czasie której Seth zgwałcił go, okrywając tym samym hańbą. Jednak tutaj na scenę znów wkroczyła Izyda. Zobaczywszy Horusa, który zebrał nasienie Setha, odcięła mu rękę i za pomocą magii sporządziła nową, po czym uzyskawszy nasienie Horusa dodała je do sałaty. Jedząc ją Seth jednocześnie przyjął je w siebie. W efekcie doprowadziło to do poniżenia jego a nie Horusa przed trybunałem bogów. Ostatnia próba miała miejsce po tym wydarzeniu. Obejmowała ona budowę oraz wyścig na zbudowanych okrętach. Seth ostatecznie poniósł klęskę. W efekcie czego Horus przejął dziedzictwo po Ozyrysie. Historia ta nawiązuje być może do rzeczywistych wydarzeń historycznych, które doprowadziły do podziału na Dolny oraz Górny Egipt, następnie zjednoczony pod jedną koroną.
W misteriach ozyriańskich, przedstawiających śmierć oraz zmartwychwstanie boga Ozyrysa, odgrywano także dramat o charakterze religijnym, odzwierciedlający zarówno losy Ozyrysa jak i powiązaną z nimi historię sporu i walki pomiędzy Sethhem a Horusem. Kształt oka Horusa, zwanego okiem udżat, miały amulety, którym przypisywano właściwości uzdrawiające.
Ważnymi miejscami kultu Horusa były Hieraknopolis, Behedet, Edfu, Kom Ombo.
Horus a chrześcijaństwo
Ikonograficzne przedstawienie małego Horusa z matką Izydą dało początek chrześcijańskiemu wyobrażeniu Madonny z Dzieciątkiem.
Literatura
- Cerny J., Religia starożytnych Egipcjan 1974.
- Niwiński A., Mity i symbole religijne starożytnego Egiptu.
- Lipińska J.; Marciniak M., Mitologia starożytnego Egiptu, Warszawa 1980.
- Niwiński A., Bóstwa, kulty i rytuały starożytnego Egiptu, Warszawa 1993.
- Rachet G., Słownik cywilizacji egipskiej, Katowice 1994.
- Bator W., Religia starożytnego Egiptu, Kraków 2012.
(aut. Izabela Ozga)
