Kot (pojęcie)

LEKSYKON FANTASTYKI

fiction

[−] Kot (Bibliografia)

  Babunia Jagódka

  Dym i lustra

  Harry Potter

  Koralina

  M jak Magia

  Opowieści z Narnii

  Pieśń łowcy

  Stare Królestwo

  Trzynaście kotów

  W krainie kota

KOT - w mitologiach zwierzę o charakterze ambiwalentnym. Wiązane z bogami i siłami ciemności, a od czasów średniowiecza utożsamiane z diabłem. Etymologia nazwy kot sięga łacińskiego słowa cattus, które w stosunku do tego zwierzęcia zostaje użyte po raz pierwszy w czwartym wieku. Przez starożytnych Chińczyków i Egipcjan kot zwany był mau.

Kot w starożytnym Egipcie

Konrad Gesner, Siedzący kot, Historia Animalium 1551

Uważany za święte zwierzę egipski mau był wiązany z Bastet, boginią płodności. Bastet przedstawiano z kocią głową bądź w otoczeniu tych zwierząt. Koty były też kojarzone z księżycem ze względu na swój nocny tryb życia i źrenice, które zmniejszały się i powiększały na podobieństwo jego faz. Za umyślne zabicie kota w Egipcie groziła kara śmierci. Z kolei zmarłe zwierzę należało stosowanie pogrzebać, istniały nawet kocie cmentarze. Natomiast w domu, z którego odeszło to święte zwierzę, Egipcjanie na znak żałoby golili sobie brwi. Ponoć Egipcjanie tak cenili koty, że sprowadzali je z zagranicy, niekiedy płacąc nawet okup. Więcej, legenda głosi, że podczas wojny z Persami woleli poddać się niż zobaczyć umierające zwierzęta, które wróg przywiązał do swoich tarcz. Oczywiście każdy Egipcjanin mógł zapewnić sobie przychylność świętego zwierzęcia i był to związane z kultem bogini Bastet. W tym celu należało kupić amulet z kocim wizerunkiem na szczęście.

Kot w mitologii nordyckiej

Nie tylko w Egipcie, ale także w mitologii germańskiej kot był łączony z bogami. I tak w mitologii nordyckiej bogini płodności – Freya – jeździ powozem zaprzężonym w olbrzymie, czarne koty. Ponadto w dziewiątym wieku w Walii obowiązywało prawo za zabicie kota. Mówiło ono, że winowajca, który dopuścił się zbrodni musi zrekompensować właścicielowi kota stratę. W tym celu martwe zwierzę wieszano za ogon i osypywano zbożem dopóty, dopóki nie zostało całkowicie przykryte. W ten sposób ilość zboża wyznaczała wartość zwierzęcia.

Kot w wierzeniach wschodu

W kulturze islamskiej wyjątkowość tych zwierząt powiązana jest z postacią samego założyciela tej religii - Mahometa. Tamtejsze podania mówią, że ów wolał odciąć rękaw w którym spały te zwierzęta niż je obudzić. W tradycji japońskiej znany jest także kot Maneki Neko. Ta figurka zwierzęcia z uniesioną łapą przynosić ma szczęście, pieniądze, chronić przed chorobami i demonami i wszelkim ogólnie pojętym złem. Noszona jest przez kobiety, trzymana w domach i w sklepach. Jeżeli chodzi o to ostatnie, to wierzy się, że jeżeli uniesiona jest lewa łapa Maneki Neko przywołuje on klientów, jeżeli natomiast prawa, to szczęście.

Kot w średniowieczu

Ceniony jako łowca myszy, kot od czasów średniowiecza zaczyna być kojarzony z przywrami ludzkimi, takimi jak dwulicowość, fałsz, lenistwo czy niepohamowany popęd seksualny. Wreszcie zostaje utożsamiony z diabłem. Ten ostatni wizerunek osiąga apogeum w późniejszym okresie – okresie polowania na czarownice. Kot staje się chowańcem czarownicy, czyli zwierzęciem podarowanym jej przez samego diabła. W folklorze zakorzeniło się też przekonanie, że sama czarownica może przybierać kocią postać. To także wtedy ugruntowała się wiara w dziewięć żywotów kocich. Koty, zwłaszcza czarne, zaczęły też przynosić pecha. W wieku XV zwierzęta te nie tylko pali się na stosach, ale także torturuje w bestialski sposób, na przykład topiąc we wrzącej wodzie bądź zrzucając z dużej wysokości. Im okrutniej, tym, jak wierzono, skuteczniej.

W to, że koty miały zdolność przepowiadania pogody wierzono już w starożytności. Koty stały się więc towarzyszami marynarzy. Chroniły ich nie tylko przed myszami, ale także przynosiły szczęście, nie pecha, oraz dobrą pogodę.

Kota wzorem starożytnych wykorzystywała również średniowieczna medycyna. Tamtejsi lekarze zalecali różne wywary i maści z tego zwierzęcia. Szczególnie skuteczny miał być kał a od dziewiątego wieku składnikami receptur stało się kocie mięso, żółć, szpik oraz tłuszcz.

Przesądy na temat kota

Koty wiązano ze śmiercią. Jednym z przejawów tego wierzenia jest rumuński przesąd, który jako jedną z możliwych przyczyn zamiany zmarłego w wampira wymienia kota, który przeskoczy nad trumną. Kot przynoszący szczęście, wzorem dawnych egipskich świętych kotów, powrócił do łask dopiero w drugiej połowie XIX wieku, chociaż nie w każdym kraju. I tak szczególnie dobrą wróżbę widzą w czarnym kocie przecinającym drogę w Wielkiej Brytanii. Z kolei Amerykanie profilaktycznie spluwają w takich sytuacjach za siebie by złą wróżbę odwrócić. Białe koty natomiast wydają się być na tym kontynencie w bardziej uprzywilejowanej sytuacji. Koty dobrze wróżą Japończykom i Chińczykom.

Literatura

1. H. Olivier, Czarne koty i prima aprilis. Skąd się wzięły przesądy w naszym życiu?, Kraków 2011.
2. L. Bobis, Kot. Historia i legendy, Kraków 2008.
3. J. Sherman, Storytelling. An Encyclopedia of Mythology and Folklore, Nowy York 2011.
4. Mitologie świata. Starożytni Egipcjanie, pod red. J. Cieślewska, Kraków 2007.
5. A. Z. Kronzek, E. Kronzek, Księga wiedzy czarodziejskiej, Poznań 2008.
6. A. M. Kempiński, Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
7. W. Kopaliński, Słownik symboli, Warszawa 2006.
8. W. Kopaliński, Wielki multimedialny słownik Władysława Kopalińskiego [CD-ROM].

(aut. Izabela Ozga)