Strzyga
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
Etymologia
Nazwa strzyga pochodzi od łacińskiego strix, strigis oznaczającego sowę, poczwarę, bądź czarownicę.
Strzyga u Greków i Rzymian
W wierzeniach grecko-rzymskich strzygą nazywano czarownicę, która pod osłoną nocy przybierała postać ptaka. Według jednych przekazów miał on ludzką twarz, według innych jej ludzkie palce były zakrzywione na podobieństwo szponów. Wierzono, że jej oddech jest zatruty. Strzyga żywiła się krwią bądź ciałem swoich ofiar, którymi najczęściej były dzieci. Można się było przed nią obronić wieszając w oknie gałązki głogu, spryskując próg wodą bądź też dać jej do picia krew świni – substytut krwi dziecięcej. Rzymska patronka drzwi, bogini Carna, również odgrywała tutaj rolę opiekunki, która za pomocą magicznych zaklęć przeganiała strzygę, chroniąc dzieci.
W kręgu grecko-rzymskim, strzyga oznaczała także nieumarłego. Strigoi, żywił się ludzką krwią, częściej jednak spiritus vitae, czyli siłą życiową (dosłownie tchnienie życia) swojej ofiary. Ulubionym miejscem przebywania strzyg były cmentarze. Można je było rozpoznać dzięki charakterystycznej, niebieskiej poświecie, która otaczała ich ciało nocą. Ich ofiary można było rozpoznać po tym, że lewe oko zawsze pozostawało otwarte i nieruchome.
Strzyga u Słowian
U Słowian strzyga zadomowiła się jako czarownica, która po swojej śmierci nawiedzała żywych. Przybierała postać sowy by wysysać krew bądź pożywiać się ludzkim ciałem. Strzyga niekoniecznie musiała być płci żeńskiej, Słowianom znany był także strzyg, zwany też strzyżem bądź strzygoniem. Strzyga pojawiała się też w nocy na wieży kościoła, a wszystkim, którzy znaleźli się w zasięgu jej wzroku, zwiastowała rychłą śmierć.
U Rumunów z kolei strzyga była innym rodzajem nieumarłego – odmianą wampira. Strzygą można było zostać z różnych powodów. Folklor zaliczał tutaj ludzi, którzy umarli niezamężni, nigdy nie poznali swoich rodziców, nieochrzczonych, przestępców a także urodzonych w czepku. Znajdujemy tutaj także całą listę sposobów ochrony: to należało włożyć w ręce umarłego świecę, czy monetę, to wyjąc jego serce i rozciąć na pół, to wsunąć pod język ząbek czosnku. Pomagało też odwrócenie ciała ku ziemi, a mak rozsypany wokół grobu miał być zbierany przez strzygi ziarnko po ziarnku. Z kolei butelka whisky uniemożliwiała znalezienie drogi do domu. Kiedy tradycyjne sposoby zawodziły sięgano po środki ostateczne i dokonywano kremacji a popioły zmarłego rozsypywano.
Strzyga a polowanie na czarownice
Od XVI wieku strzygi zagościły na sabatach czarownic, gdzie walczyły między sobą. Jedno z takich zgromadzeń datuje się na trzydziestego listopada, wigilię dnia św. Andrzeja. Jeżeli w okolicy zbłąkał się przypadkowy śmiertelnik i był świadkiem takiej walki strzyg, to kończył pobity i z nadejściem świtu tracił pamięć o całym wydarzeniu bądź mowę. Same strzygi wraz ze wschodem słońca bądź, w zależności od podań, bicia porannych dzwonów kościelnych, udawały się do opuszczonych domów, gdzie zajmowały się przędzeniem wełny, tkaniem i szyciem lnianych koszul dla siebie. Gdyby nie dotarły na wyznaczony czas miały rozpadać się na połowę.
Literatura
- A. Szyjewski, Religia Słowian, Kraków 2003.
- A. Gieysztor, Mitologia Słowian, Warszawa 1980.
- Theresa Cheung, The Element Encyclopedia of Vampires, 2009.
- J.L. Borges, Zoologia fantastyczna, Warszawa 1983.
- Jöel Schmidt, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Katowice 2006.
- Arthur Cotterell, Słownik mitów świata, Katowice 1996.
- Gerhard J. Bellinger, Leksykon mitologii. Mity ludów i narodów świata, Warszawa 2005.
- A. Z. Kronzek, E. Kronzek, Księga wiedzy czarodziejskiej, Poznań 2008.
- A. Sapkowski, Rękopis znaleziony w smoczej jaskini, Warszawa 2001.
- K. Haka-Makowiecka, M. Makowiecka, M. Węgrzecka, Leksykon fantastyki. Postacie, miejsca, rekwizyty, zjawiska, Warszawa 2009.
- U.X.L. Encyclopedia of World Mythology, pod red. R. Parks, J. Stock, K. Hunt, USA 2009.
- J. Clute, J. Grant, The Encyclopedia of Fantasy, Wielka Brytania 1997.
- J. Sherman, Storytelling. An Encyclopedia of Mythology and Folklore, Nowy Jork 2011.
(aut. Izabela Ozga)
