Elf
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
ELF
Rodowód elfów
W mitologii nordyckiej zwane álfar, na terenach anglosaskich aelf a u Irlandczyków śidhe. Wszystkie łączyła moc magiczna, ponadprzeciętna uroda, były też rasą stojącą wyżej niż ludzie. Álfar utożsamiane bywały z Wanirami (Vanirami), nordyckimi bogami natury, płodności i wegetacji ze względu na to, że słowo álfr, czyli álfar w liczbie pojedynczej uważane bywa czasem za synonim słowa vanir. Podobna sytuacja miała miejsce wśród aelf, które także wiązano z bóstwami niższego rzędu. Z kolei śidhe, wywodzą się z ludu stworzonego przez boginię Danu. Znana nam dzisiaj nazwa elf ma swoje korzenie w XIX wiecznej literaturze epoki romantyzmu. Poza tym mimo cech wspólnych stanowią istoty odrębne, przynależące do swoich mitologii.
Álfar – elfy w mitologii nordyckiej
Spośród wszystkich istot powołanych do życia przez nordyckich bogów elfy powstały po karłach, by zająć w hierarchii miejsce wyższe niż ludzie, bliskie bogom. Według tradycji przekazanej przez Snorriego Sturlusona w Eddzie Prozaicznej dzieliły się na elfy świetlane (Liosálfar) i elfy ciemne (Döckálfar). Trzy z karłów noszą imiona, który, ze względu na człon alf, pozwala je także identyfikować z elfami ciemnymi (Döckálfar) - Alf, Gandalf, Windalf.
Według Eddy Poetyckiej zamieszkiwały królestwo Alfheimu, znajdujące się w niebie. Zgodnie z tradycją Eddy Prozaicznej elfom świetlanym zostało przydzielone królestwo Alfheim, natomiast elfy czarne miały dzielić podziemną krainę Swartalfheim wraz z karłami. Zarówno elfy czarne jak i elfy świetlane cieszyły się nadprzyrodzoną pięknością, którą przyrównywana była do boskiej. Z kolei wzrost miały mieć całkiem ludzki.
Niosły dobrobyt i urodzaj. Panem Alfheimu był Frey, bóg z rodu Wanów. Elfy miał nauczyć sztuki run Dain, w Eddzie Poetyckiej wymieniany pośród karłów. Elfy posługiwały się odmiennym językiem niż inne rasy. W Edda Poetyckiej odnaleźć można następujące określenia jakich używała ta rasa:
- Niebo - Piękny Dom
- Ziemia - Zieleniejąca
- Księżyc - Licznik Lat
- Słońce - Piękne Koło
- Chmury - Moc Powietrza
- Wiatr - Ten, co z hukiem pędzi
- Cisza - Uśpienie Dnia
- Morze - Ciemnia Wód
- Ogień - Pożar
- Las - Piękność Konarów
- Noc - Snu Rozkosz
- Siew - Kiełek
Aelf i sidhe – elfy w mitologii celtyckiej
Celtyccy aelf, wywodzący swoje korzenie z tradycji anglosaskiej, łączyli oszałamiającą urodę z niebezpieczną, kusicielską naturą. Zamieszkiwały Wyspy Brytyjskie, wzgardzając jednak Irlandią. Mogły wiązać się z ludźmi. Owocem tego związku miały być półelfy. Irlandia zamiast aelf miała śidhe. Śidhe, zwane później Aes Śidhe, Ludem ze Wzgórz bądź Ludem z Kurhanów, wywodziły się z rasy zwanej Tuatha dé Dannan stworzonej przez boginię Danu i pierwotnie były bóstwami. Lud bogini Danu porzucił krainę nieśmiertelności by osiąść w Irlandii, zanim jeszcze przywędrował tam człowiek. Ponoć do brzegów Irlandii przybił na białych statkach ze wschodu, które zaraz po przybyciu spalił. Później przegrawszy wojnę z ludźmi ci z ludu bogini, którzy postanowili pozostać, przybrali nazwę Daoine Sidhe i usunęli się do świata niewidzialnego dla żywych, ukrytego wśród wzgórz i kurhanów, byle z daleka od ludzkich siedzib. Stąd zwano ich także Aes Śidhe z czego śidhe, rozumiane jako kurhan bądź wzgórze, było przejściem do świata ukrytego przed wzorkiem zwykłych śmiertelników. Odtąd jako elfy dzieliły go z duchami, zmarłymi, wróżkami i innymi istotami z niższej mitologii.
Elfy w wierzeniach chrześcijańskich
Wierzenia chrześcijańskie przynoszą wyraźny podział na dobro i zło elfom znanym z mitologii nordyckiej, dodatkowo po raz pierwszy obdarzając elfy czarne dosłownie „odrażającym” wyglądem. To wtedy álfar nabiera negatywnych konotacji i bywa utożsamiany z najróżniejszymi istotami od szatana (Anglia) po koszmar (Niemcy, Anglia). Wyobrażenia tego ostatnio wiążą się ze średniowiecznymi przesądami o elfach zsyłających koszmary. Miały to robić poprzez siadanie na piersi śpiącej osoby. W wierzeniach ludowych stały się domowymi duszkami, odpowiedzialnymi za takie katastrofy jak stłuczone garnki, tworzenie kołtunów czy nieszczęśliwy wypadek – drobne sprawy na które nie znajdowano racjonalnego wytłumaczenia. Przypisywano im także kradzież była oraz dzieci.
Elfy w literaturze
Za jeden z ostatnich utworów, który przywołuje starą, mitologiczna tradycję związaną z elfami, uznaje się Królową Wieszczek Edmunda Spensera. XVI wiek w literaturze przyniósł między innymi utożsamiane duchów celtyckich, czy wróżek z mitologicznymi elfami. To wreszcie literatura wywarła znaczący wpływ na postrzeganie tych istot w zupełnie odmienny sposób niż dotychczas. Jedną z osób, dzięki której elfy zasłynęły jako głupiutkie, nie grzeszące wzrostem istoty, był Szekspir (np. Sen nocy letniej). Z drugiej strony do słynnych poematów należy Król Olch Johanna Wolfganga von Goethego, oparty na ludowej pieśni duńskiej i będący jej luźną interpretacją. W ten sposób romantyczna literatura stworzyła postać króla Elfów, Erlkóniga, czyli właśnie tytułowego Króla Olch.
Literatura
- Sturlusson S., Edda Prozaiczna, Sandomierz 2007.
- Edda poetycka, BN, 1986.
- Słupecki L.P., Mitologia skandynawska w epoce Wikingów, Kraków 2003.
- W. Górczyk, Elfy – Istoty fantastyczne w mitologii nordyckiej, Lublin 2009.
- W. Kopaliński, Wielki multimedialny słownik Władysława Kopalińskiego [CD-ROM].
- A. Sapkowski, Rękopis znaleziony w smoczej jaskini, Warszawa 2001.
- J.L. Borges, Zoologia fantastyczna, Warszawa 1983.
- D. Colbert, Magiczny świat Władcy Pierścieni. Mity, legendy i fakty, leżące u podstawy arcydzieła, Warszawa 2003.
- M. Turowska-Rawicz, R. Sypek, Mitologie świata. Ludy skandynawskie, Warszawa 2007.
- A. Szrejter, Mitologia germańska, Warszawa 1997.
- K. Haka-Makowiecka, M. Makowiecka, M. Węgrzecka, Leksykon fantastyki. Postacie, miejsca, rekwizyty, zjawiska, Warszawa 2009.
(aut. Izabela Ozga)
