Loki
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
Rodowód
Ojcem Lokiego był olbrzym Farabautiego i Laufey (Nal). Jego braćmi byli Byleist i Helbidni. Potwornego potomstwa w postaci węża Jormunganda, wilka Fenrira i bogini umarłych Hel doczekał się Loki z olbrzymką Angrbodą. Z własną żoną, Sigyn, miał syna Narfiego (Nariego). Niepewne jest kto był matką Waliego (Aliego). Loki, pod postacią klaczy urodził, w związku z ogierem Svadilfarim, ośmionogiego Sleipnira, rumaka Odyna. Loki miał boskie korzenie, do Asów zaliczany był na zasadzie braterstwa krwi pomiędzy nim a Odynem.
Cechy Lokiego
Loki miał zdolność do zmiany postaci. Mógł zamienić się z zwierzę, Eddy mówią o klaczy, krowie, sokole, foce, węgorzu, musze. Mógł Loki wyglądać jak człowiek bądź olbrzym. Problemu nie stanowiła więc dla Lokiego również zmiana płci. Loki był posiadaczem magicznych butów, dzięki którym mógł poruszać się szybko zarówno na ziemi jak i w powietrzu.
Loki ma typowe cechy trickstera. Łączy inteligencję z chytrością, przebiegłością i podstępem a nierzadko ze zdradą. Zna się na magii. Jest towarzyszem i przyjacielem Odyna. Tej dwójce często w podróżach towarzyszy Hoenir. Loki pojawia się także często u boku Thora podczas jego wypraw. Bywało, że opowiadał się po stronie bogów, bywało, że przeciwko nim.
Na skutek intryg Lokiego karły stworzyły sześć darów dla bogów – włócznię Odyna, młota Mjöllnira dla Thora, złote włosy dla bogini Sif, pierścień Draupnira i statek Skidbladnir dla boga Freya oraz dzika Gullinburstkiego. Loki wykonał również naznaczoną runami strzałę Lawatein (Loevateinn – Rózgę Złego). Jedyną, którą można zabić siedzącego na drzewie świata, Yggdrasillu, koguta Widofnira. To za złośliwą namową Lokiego Thajlfi jedząc kozły, podane do stołu na uczcie, naruszył kości, przez co jeden z nich okulał, w momencie kiedy magicznym spsobem się odrodził. Sprawcy przyszło od tej pory służyć Thorowi. Niekiedy postacie Thajlfiego o Lokiego są ze sobą utożsamiane. Niekiedy okaleczenie kozła przypisuje się po prostu Lokiemu.
O ambiwalentnym charakterze Lokiego najlepiej opowiadają mity z nim związane. Loki odegrał swoją rolę w budowie Asgardu,[1] w micie o Thiazim i jabłkach Idunn,[2] w mitach związanych z Thorem o olbrzymach Thyrmirze,[3] Skrymirze[4] i Geirrödzie,[5] o skarbie Andwariego.[6] Loki był również odpowiedzialny za kradzież naszyjnika Freyi, Brisingamena i śmierć Baldra.
Loki a dary dla bogów
Przymuszony przez rozwścieczonego Thora Loki, winny ścięcia włosów bogini Sif, obiecał namówić karły do wykonania złotych włosów, które wyglądałby jak prawdziwe. Zadanie podjęły się karły z rodu Iwaldiego przy okazji tworząc także statek Skidbladnir, który stał się własnością boga Freya i włócznię Gungni, atrybut boga Odyna. Loki, zakładając się o własne życie, wyzwał karła Brokka, że jego brat nie zdoła zrobić równie cennych przedmiotów. Sindri wykonał wtedy młota Mjöllnir dla Thora, pierścień Draupnir oraz dzika Gullinburstkiego. Lokii trzy razy próbował przeszkodzić twórcy, pod postacią muchy, doprowadzając jednak tylko do małej skazy podczas wykonywania młota Mjöllnir dla Thora. Widząc, że przegrał zakład rzucił się do ucieczki, ale nie pomogły mu magiczne buty. Schwytany przez Thora znalazł się przed obliczem karłów. Uratował życie, twierdząc, że w razie przegranej obiecał swoją głowę nie szyję. Brokki zaszył mu więc usta – pomagając sobie szydłem Sindriego i rzemieniem Wartari (Vartari, Rzemień) ponieważ nóż nie dawał tu rady.
Loki a śmierć Baldra
Na skutek zaklęć bogini Frigg, które miały uchronić Baldra od przeznaczonej mu przez wieszczkę śmierci, był on niewrażliwy na ciosy. Loki jednak, który za tym powszechnie kochanym bogiem, nie przepadał, przybrawszy postać staruszki, dowiedział się, że Freya pominęła jemiołę w swoich zaklęciach. Wykonawszy z niej włócznię wręczył ją ślepemu bratu Baldra, Hödowi i doradził, by śladem innych bogów, spróbował ranić odpornego na wszelkie przecież ciosy, Baldra a on Loki pomoże mu trafić w cel. Od tego ciosu Baldr padł martwy.
Spętanie Lokiego
Za karę bogowie przywiązali Lokiego do trzech skał. Na jego oczach zamienili jednego z jego synów – Narfiego – w wilka. Ów rozszrapał brata Walego. I tymi to jelitami, które obróciły się w żelazo, spętany został Loki. Córka zabitego niegdyś za sprawą Lokiego olbrzyma Thiaziego, Sigrud umieściła nad głową Lokiego jadowitego węża. Z jego paszczy na twarz Lokiego kapał jad powodując okrutne męczarnie. Na szczęście Loki doświadczał ich tylko w tych chwilach, kiedy jego żona, Sigyn, musiała opróżnić podsuwaną pod łep węża misę, z trucizny.
Loki a Ragnarök
W dniu końca świata, Ragnarök Loki wraz z psem Garmem, wężem Jörmungandem i Surtrem opowie się przeciwko bogom. Stanie u steru okrętu zbudowanego z trupich paznokci, Naglfarze. Stoczy śmiertelną walkę, w której polegnie również jego przeciwnik Haimdall.
- ↑ Mit o budowie Asgardu - w zamian za zbudowanie Asgardu bogowie obiecali oddać olbrzymowi boginię Freyę. Warunkiem było wywiązanie się z terminu. Widząc, że dzień ten zbliża się nieubłaganie bogowie poprosili o pomoc właśnie Lokiego. Ów uwiódł więc, pod postacią klaczy, pomagającego budowniczemu Asgardu, ogiera. Dzięki temu olbrzym nie skończył dzieła na czas. Owocem tego związku był ośmionogi Sleipnir, rumak Odyna.
- ↑ Mit o Thiazim i jabłkach Idunn - podczas podróży w towarzystwie Odyna i Hönira Loki został porwany przez wroga Asów, olbrzyma Thiaziego, który pod postacią orła zjawił się przy ognisku i za zgodą całej trójki posilił mięsem, by na koniec porwać Lokiego. Tam, wysoko na ziemią, pod groźbą śmierci wymiósł na Lokim obietnicę, że sprowadzi do niego boginię Idunn. Loki wrócił do Asgardu i zwabił Idunn do lasu, pod pretekstem pokazania jej jabłek lepszych od tych, które hodowała. Stamąd porwał ją olbrzym. Bogowie, boleśnie odczuwający brak jabłek, zaczęli się starzeć i w końcu zmusili Lokiego by oddawszy teraz odzyskał Idunn. Ów narzucił więc na siebie płaszcz z orlich piór, pożyczony od Freyi i pod postacią sokoła udał się do siedziby olbrzyma Thiazima. Udało mu się porwać Idunn, zamienioną w orzech. Olbrzym jednak ścigał ich aż do Asgardu. Loki odniósł ostateczne zwycięstwo dzięki interwencji bogów. Loki, obok Thora, był jednym z tych, którzy przypisywali sobie zabicie Thiazima.
- ↑ Mit o Thorze i Thrymirze - Loki pod postacią służącej towarzyszył Thorowi w wyprawie na olbrzyma Thrymira, której celem było ozdyskanie młota Thora, Mjöllnira (Miażdżyciela). Kiedy olbrzym, w zaczął podejrzewać podstęp widząc, że panna młody, czyli przebrany Thor, pochłania ona wołu, osiem łososi, wszystkie słodycze przeznaczone dla kobiet a wszystko to popił trzema kadziami miodu, to Loki sprytnie rozwiał jego wątpliwości twierdząc, że apetyt panny młodej wynikiem trwającej osiem dni tęsknoty Frey do przyszłego męża, która w związku z tym, przez ten czas nic nie jadła.
- ↑ Mit o Thorze i Skrymirze - Podczas wyprawy Thora na olbrzyma Skrymira, towarzyszący mu Loki miał zmierzyć się z Logim.
- ↑ Mit o Thorze i Geirrödzie - z winy Lokiego Thor musiał udać się na wyprawę przeciwko kolejnemu olbrzymowi, Geirrödowi, zgodnie z umową, bez swojego młota Mjöllnir (Miażdżyciel), żelaznego pasa i takichże rękawic. Loki bowiem został schwytany pod postacią ptaka, kiedy zakradł się na zamek Geirröda. Ów, poznawszy, że nie jest to zwykłe zwierzę, chciał wydobyć od niego prawdę. Morzył go przez trzy miesiące głodem, trzymając w skrzyni. Po tym czasie Loki obiecał, że za cenę wolności przyprowadzi do olbrzyma nieuzbrojonego Thora. Według niektórych wersji, przekazywanych przez Eddy, Loki towarzyszył Thorowi w wyprawie na Geirröda. Podczas przeprawy przez rzekę Vimur (Tryskająca) Loki miał zwisać Thorowi u pasa. Inna wersja mówi tutaj o Thjalfim, służącym Thora, czasem utożsamianym z Lokim.
- ↑ Mit o skarbie Andwariego - kiedy bogowie zobowiązali się zapłacić okup za zabitego Otra Loki udał się do Swartalfheimu, krainy karłów, gdzie w Andwaraforsie (Andmmfors, Wodospad Andwariego) pływał Andwari pod postacią węgorza. Loki złowił go w sieć, właność Ran i tym sposobem uzyskał obiecane, choć przeklęte przez karła, złoto. W innej wersji miał wygrać z nim na słowa.
Literatura
- Sturlusson S., Edda Prozaiczna, Sandomierz 2007.
- Edda poetycka, BN, 1986.
- Słupecki L.P., Mitologia skandynawska w epoce Wikingów, Kraków 2003.
- Szrejter A., Mitologia germańska, Warszawa 1997.
- A. M. Kempiński, Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
- Turowska-Rawicz M., i Sypek R., Mitologie świata. Ludy skandynawskie, Warszawa 2007.
- Cotterell A., Słownik mitów świata, Katowice 1996.
(aut. Izabela Ozga)
