Thor
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
Imię
W mitologii nordyckiej znany jako Thor, wśród plemion germańskich na kontynencie pod mianem Donara a Anglosasi zwali go Thunarem. Wszystkie te miana etymologia każe wiązać z piorunem. Z jednej strony z niemieckim donner z drugiej z angielskim słowem thunder. Angielskie thunder z kolei pochodzi od *þunroz, które dało także początek staronordyckiemu Þorr, oznaczającemu grzmot, piorun. Od imienia Thora pochodzi nazwa czwartku, która przetrwała do dzisiaj w szwedzkim i norweskim torsdag, niemieckim donnerstag, holenderskim donderdag, czy wreszcie angielskim thursday. W Eddzie Poetyckiej Thor określany jest przydomkami Asa-Thor, Hlorridi (Gorąco), Wfcur, Wingnir (Skrzydlaty), Wingthor (Skrzydlaty Thor). Snorri Sturlusson w Eddzie Prozaicznej dodaje do tego Aukuthora.
Rodowód
Thor był synem Odyna i Jörd (Ziemia), znanej także jako Fjórgyn i Hlodyna. Jego żoną była złotowłosa Sif. Odyn miał trójkę dzieci z czego jedno z własną żoną. Tą ostatnią była walkiria o imieniu Trud. Dwaj synowie Thora – Modi (Śmiały) i Magni (Silny) – przyszli na świat ze związku z olbrzymką Jarnsaksą (Żelazny Nóż).
Siedziba Thora
Thor zamieszkuje w siedzibie zwanej Thrudheim (Siedziba Siły), która u Snorriego Sturlussona nosi nazwę Thrudvangr. A dokładniej mowa o mieszczącym się na tym terenie pałacu Bilskirnir.
Wygląd i atrybuty Thora
Brodaty i rudy Thor był sporej postury. Jego głównym atrybutem był żelazny młot Mjöllnir, miotający pioruny i nigdy nie chybiający celu oraz zawsze sam wracający do swojego właściciela. Thor nosił również pas i żelazne rękawice, dzięki którym mógł trzymać młot w ręce. Jego zaprzęg ciągnęły dwa kozły o imionach Tanngnjostr i Tanngrisnir. Miały one być zjadane po czym odradzać się codziennie z własnych kości. Od czasów pojedynku z olbrzymem Hrungnirem Thorowi służyli także Thjalfi i Roskva.
Cechy Thora
Thor był bogiem dobrodusznym i prawym, zwolennikiem porządku, bogiem prostych ludzi, rolników i zwykłych, szeregowych wojowników. Thor potrafił jednak zapałać gniew i jako taki słynął z gwałtowności. Zwracali się do niego ludzie z prośbą o deszcz i urodzaj. Thor jako bóstwo gromowładne, sprowadzał także burze. Thor bronił świat bogów (Asgard) i ludzi (Midgard) przed olbrzymami, czającymi się na obrzeżach świata (Utgard) i, jako uosobienie sił chaosu, stanowiącymi wieczne zagrożenie zarówno dla ludzi i bogów. Słynął ze swojego wielkiego apetytu. Był niechętny czarom, uznając je za domenę kobiet. Zanane są amulety ochronne z wizerunkiem Thora, który miał także moc uświęcenia przedmiotów, dzięki czemu nabywały one stosowanej mocy. Był czczony, obok Odyna i Tyra w świątyni w Uppsali.
Wyprawy Thora
Do najbardziej znanych wypraw Thora należą te podejmowane przeciwko olbrzymom i – będące częścią wyprawy po magiczny kocioł Hymira – polowanie na węża Jörmunganda. Thor wyruszył więc przeciwko Thrymowi,[1] Geirrödowi[2] i Skrymirowi[3] z czego tylko ta ostatnia zakończyła się porażką boga. Udał się również Thora na wyprawę po kocioł Hymira[4]. Thor miał także zabić Thiazima,[5] anonimowego budowniczego Asgardu oraz, goszczącego na dworze, Hrungnira.[6]
Thor a Ragnarök
W dniu Ragnarök, końca świata, Thor zmierzy się po raz drugi z wężem Jörmungandem i zabije go. Sam jednak umrze od trującego jadu. Odsunie się od truchła potwora na dziewięć kroków i padnie martwy. Młot jego odziedziczą synowie Modi (Śmiały) i Magni (Silny).
- ↑ Wyprawa na Thrymira - została podjęta przez Thora po tym jak olbrzym Thrymir ukradł jego młot Mjöllnir . Thor udał się tam w przebraniu kobiecym jako bogini Freya, bo tylko w obietnicy za jej rękę olbrzym zgodził się oddać młot Mjöllnir Thorowi. Na uknuty przez bogów podstęp Thor przystał co prawda niechętnie, ale w końcu podjął wyprawę w towarzystwie Lokiego. Na miejscu zjawili się wozem Thora, ale olbrzym nie zauważył podstępu. Powzięte podczas uczty podejrzenia, kiedy to Thor zjadł wołu, osiem łososi, wszystkie słodycze przeznaczone dla kobiet a wszystko to popił trzema kadziami miodu, rozwiał Loki, twierdząc, że są wynikiem trwającej osiem dni tęsknoty Frey do przyszłego męża, która w związku z tym, przez ten czas nic nie jadła. W końcu olbrzym wręczył jej młot a wtedy Thor pozabijał jego i wszystkich olbrzymów.
- ↑ Wyprawa na Geirröda - z winy Lokiego Thora musiał udać się na wyprawę przeciwko kolejnemu olbrzymowi, Geirrödowi, zgodnie z umową, bez swojego młota Mjöllnir , żelaznego pasa i takichże rękawic. Na szczęście poratowała go olbrzymka Grid u której zatrzymał się po drodze, dając własny pas, rękawice oraz różdżkę, zwaną w opowieści Gridavolr, różdżką Gridy. Niechętny magii Thor posłużył się nią, kiedy jego przeprawę przez rzekę Vimur (Tryskająca) próbowała udaremnić córka Geirröda, Gjalp, oddając do wody własny mocz. Thor miał rzucić w Gjalp głazem, wypowiadając przy tym stosowne słowa. Trafił celnie a sam wydostał się na brzeg, chwytając się gałęzi jarzębiny. Według innej wersji przekazywanej przez tradycję rzeka rozstąpiła się przed Thorem na skutek zaklęcia a przeprawę utrudniały dwie, nie jedna, córki olbrzyma Geirröda. Bez względu na wersję nie udał się również następny plan, już w posiadłości Geirröda, kiedy to próbowały go zrzucić z krzesła dwie córki Geirröda, Gjalp oraz Greip. Podczas kiedy unosiły je do góry Thor znów posłużył się czarami, łamiąc olbrzymkom karki. Na koniec rozprawił się z samym Geirrödem, celem swojej wyprawy, porażając go przechwyconą w locie żelazną strzałą. W tej wyprawie towarzyszył Thorowi bądź to Loki, według Snorriego Sturlussona bądź jego służący Thjalfi. Przeprawili się przez rzekę ponieważ Thor zawiesił ich sobie u pasa.
- ↑ Wyprawa na Skrymira - w podróż tą udał się Thor wraz z Lokim. Po drodze dołączyć miał do nich Thjalfi. Stało się to kiedy gościł w domu Egilla. Na ucztę podano dwa kozły Thora. Thjalfi nie dość delikatnie obszedł się z kośćmi przez co jeden z kozłów, kiedy się odrodził, kulał. Ta wyprawa Thora zakończyła się klęską. Thor podejmował liczne próby, ale nie był w stanie pokonać olbrzymów, które na swojej drodze spotykał. Nie udało mu się więc ani otworzyć torby z żywnością śpiącego Skrymira ani go zabić. Thor nie opróżnił również trzema łykami opróżnić rogu, nie zdołał podnieść z ziemi kota i został pokonany w zapasach przez niańkę Elli. Niepowodzenie to miało jednak swoją przyczynę. Otóż kot był w rzeczywistości wężem Jörmungandem, róg miał swoje źródło w oceanie a Elli była uosobieniem starości.
- ↑ Wyprawa po magiczny kocioł Hymira i polowanie na węża Jörmunganda - celem wyprawy było zdobycie magicznego kotła. Thorowi towarzyszył Tyr. Thor i Tyr, dotarli do domu Hymira, ojca Tyra, zastawszy w nim dwie olbrzymki matkę i babkę Tyra. Sam Hymir, niechętnie, ale w końcu zaprosił go na ucztę i Thor pochłonął dwa z trzech podanych do stołu wołów. Następnie został poddany trzem próbom. Po pierwsze przyszło mu upolować byka, co zakończyło się powodzeniem – czarnemu zwierzęciu skręcił kark gołymi rękami. Następną próbą było polowanie na węża Jörmunganda. Thor udał się na nie z olbrzymem. Według jednej wersji miał ugodzić gada śmiertelnie, odcinając mu głowę, według innej ów przeżył. Według tradycji przekazanej przez Snorriego Sturlussona w Eddzie Prozaicznej sam olbrzym miał przeciąć wędkę, przerażony obecnością morskiego potwora. Trzecią próbą, którą Thor przeszedł zwycięstwo, było roztrzaskanie pucharu – dobrej rady udzieliła mu tu matka Tyra, mówiąc by rzucił pucharem w głowę samego olbrzyma. Upragniony przez bogów kocioł ostatecznie trafił w ich ręce a olbrzym zginął z rąk Thora
- ↑ Walka Thora z Thiazim - podczas walki u bram Asgardu Thor i Loki przypisywali sobie czyn zabicia przyczyny niepokoju – olbrzyma Thiazima. Thor miał umieścić jego oczy na niebie jako gwiazdy. Niektóre wersje w ogóle wykluczają obecność Thora przy tym wydarzeniu.
- ↑ Walka Thora z Hrungnirem - Thor miał zabić Hrungnira na wezwanie bogów. Działo się to w Asgardzie, gdzie ucztujący wraz z bogami olbrzym zaczął zbyt śmiało sobie poczynać, grożąc zburzeniem ich siedziby. Hrungnir odwołał się do pojęcia honoru i jego pojedynek z Thorem miał odbyć się na polu pełnych kamieni i przy wyrównanych siłach. Hrungnir pojawił się w towarzystwie, stworzonego przez olbrzymy, glinianego, ożywionego za pomocą magii, potwora. Thor w towarzystwie sługi Thjalfiego. Przed rozpoczęciem walki ten ostatni przekazał olbrzymowi Hrungniremu wiadomość, że Thor zaatakuje go od dołu, w niechronione miejsce. Usłyszawszy tą radę olbrzym stanął na tarczy, uzbrojony w kamień. Thor wykorzystał podstęp. Podczas kiedy jego sługa Thjalfi bez problemu poradził sobie z glinianym potworem, Thor zdołał zabić olbrzyma swoim młotem Mjöllnirem, ale kamień ze znieszczonej broni olbrzyma ugodził boga w czoło. Thora został również przygnieciony cielskiem, a konkretniej nogą olbrzyma i dopiero jego syn Magni zdołał go uwolnić. Thor podarował mu w podzięce konia, Gulfaxiego. Według jednej z wersji odłamek, który utkwił w czole Thora, został usunięty a według innej został tam na zawsze. Wyciągnąć go miała wieszczka Groa za pomocą magii. Thor wspomniał że uratował jej męża, Aurvandilla, przenosząc go na własnych plecach przez rzekę i – według tej drugiej wersji – ta właśnie informacja sprawiła, że wieszczka zapomniała zaklęcia. Na dowód, potwierdzający jego słowa, Thor miał pokazać jej palec męża, który to odpadł mu podczas wspomnianej przeprawy, a który Thor następnie wyniósł na niebiosa jako gwiazdę.
Literatura
- Sturlusson S., Edda Prozaiczna, Sandomierz 2007.
- Edda poetycka, BN, 1986.
- Słupecki L.P., Mitologia skandynawska w epoce Wikingów, Kraków 2003.
- Sołtysiak A., Postać Thora w mitologii pogańskich Skandynawów, „Antropologia Religii”, 2001, t.2, s. 105 – 136.
- Sołtysiak A., Dziewiątka w kulturze Normanów, „Antropologia Religii”, 2003, t.3, s. 167–184.
- Szrejter A., Mitologia germańska, Warszawa 1997.
- A. M. Kempiński, Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
- Turowska-Rawicz M., i Sypek R., Mitologie świata. Ludy skandynawskie, Warszawa 2007.
- Cotterell A., Słownik mitów świata, Katowice 1996.
(aut. Izabela Ozga)
