Rudyard Kipling

Rudyard Kipling
Data i miejsce urodzenia	30 grudnia,1865 Bombaj
Data i miejsce śmierci	18 stycznia 1936 Londyn
Narodowość	Anglia
Strona domowa

Sir Joseph Rudyard Kipling (ur. 30 grudnia 1865 w Bombaju, zm. 18 stycznia 1936 w Londynie) – brytyjski pisarz i poeta. Laureat literackiej Nagrody Nobla (1907).

Zasłynął głównie wierszami: Mandalay (1890), Gunga Din (1890) i If... (1910) oraz twórczością skierowaną do dzieci i młodzieży: Księgą dżungli (1894), Takimi sobie bajeczkami (1902) i Pukiem z Pukowej Górki (1906) oraz powieścią Kim (1901). Ponadto jest autorem wielu opowiadań takich jak O człowieku, który chciał być królem (1888) i zbiorów Life's Handicap (1891), The Day's Work (1898) oraz Gawędy spod Himalajów (1888). Kipling uchodzi za wielkiego "innowatora w sztuce opowiadań". Jego książki dla dzieci wpisały się do kanonu literatury dziecięcej, a jego dzieła cenione są za urozmaicony styl i potoczystość.

Kipling w późnych latach XIX i wczesnych XX wieku był jednym z najpopularniejszych pisarzy angielskich, zarówno prozaików, jak i poetów. W 1907 został wyróżniony literacką Nagrodą Nobla, stając się pierwszym w ten sposób uhonorowanym pisarzem angielskojęzycznym; wciąż pozostaje najmłodszym z laureatów. Spośród wielu zaszczytów, Kiplingowi oferowano tytuł nadwornego poety i kilkukrotnie tytuł szlachecki, jednak odmawiał przyjęcia tych wyróżnień.

Później Kipling był uważany, jak powiedział o nim George Orwell, również za "proroka brytyjskiego imperializmu". W jego dziełach dostrzegano uprzedzenia rasowe i przekonania militarystyczne, a wynikające z tego kontrowersje trwały przez dużą część XX wieku. Według krytyka Douglasa Kerra "to wciąż autor, który może wzbudzać zacięte spory, a jego pozycja w historii literatury i kultury daleka jest od ustalonej. Ale wraz z odchodzącą erą europejskich mocarstw uznawany jest za niezrównanego portrecistę świata imperiów kolonialnych. Ten fakt w połączeniu z rosnącym uznaniem dla jego niezwykłego daru narratorskiego sprawia, że uchodzi on za wyrazistego twórcę, z którym należy się liczyć".

Kipling pisał aż do wczesnych lat trzydziestych, ale znacznie wolniej i już bez większych sukcesów. Zmarł w wyniku krwotoku po perforacji wrzodu dwunastnicy 18 stycznia 1936, dwa dni przed swoim przyjacielem Jerzym V, w wieku 70 lat. (O śmierci pisarza przedwcześnie doniosła jedna z gazet, do której Kipling napisał: "Właśnie przeczytałem, że nie żyję. Nie zapomnijcie, proszę, usunąć mnie z listy prenumeratorów").

Prochy Rudyarda Kiplinga pogrzebano w Zakątku Poetów, części Opactwa Westminsterskiego, gdzie pochowano i upamiętniono wielu literatów.

Po śmierci Kiplinga jego twórczość stopniowo popadała w zapomnienie. W nowej poezji często odrzucano rymy i regularne metrum, a wraz z upadkiem europejskiego systemu kolonialnego, dzieła Kiplinga straciły na aktualności. Wielu krytyków uważa, że mimo bezdyskusyjnego kunsztu pisarza, jego utwory były jedynie ilustracją przebrzmiałych poglądów. Zwracają oni uwagę na wizerunek hinduskich bohaterów widzianych wyłącznie oczami kolonistów i sugestię, że ludy kolonii nie zdołają przetrwać bez pomocy Europejczyków. Jednak niezmienną popularnością cieszą się utwory Kiplinga skierowane do dzieci i młodzieży.

Robert Baden-Powell, założyciel skautingu, użył wielu motywów z Księgi dżungli oraz Kima, tworząc ruch dla najmłodszych - "Wilczęta". Już sama nazwa jest aluzją do przybranej wilczej rodziny Mowgliego, ponadto wódz nosi imię Akeli, jak przywódca watahy z Seoni.

We współczesnych Indiach pisarz traktowany jest niechętnie za sprawą zdecydowanego imperialistycznego wydźwięku swoich utworów, zwłaszcza powstałych przed I wojną światową. Jego książki - z wyjątkiem opowiadań dla dzieci - są często demonstracyjnie pomijane w programach nauczania literatury angielskiej w szkołach i na uniwersytetach. Niektórzy krytycy broniący Kiplinga podkreślają, że oczywisty rasizm w jego utworach przejawiają postacie fikcyjne, a nie on sam, co pozwala na dokładniejsze scharakteryzowanie bohaterów ("Gunga Din").

Mimo dyskusyjnych kwestii rasowych i zmian w standardach literackich, poezja Kiplinga nie przestaje być popularna wśród tych, którzy dostrzegają jej "wigor i biegłość". Cenił go nawet T. S. Eliot, który redagował wybór jego wierszy (1943), mimo że komentował: "Kipling potrafił czasami pisać poezję. Choć może tylko przez przypadek!" Opowiadania dla dorosłych również bywają chwalone przez tak różnych pisarzy jak Poul Anderson, Jorge Luís Borges i George Orwell.

Księgę dżungli wielokrotnie ekranizowano. Popularną adaptację stworzył reżyser Zoltan Korda (1942). Duży sukces odniosła również wersja animowana z wytwórni Walta Disneya (1967). Do historii kina przeszła też ekranizacja opowiadania "The Man Who Would Be King" (wyświetlana w Polsce pod tytułem Człowiek, który chciał być królem), dokonana w roku 1975 przez Johna Hustona.

Po śmierci żony Kiplinga w 1939 roku jego dom "Bateman's" w Burwash w East Sussex został przekazany National Trust (organizacji zajmującej się dziedzictwem kulturowym). Założono w nim muzeum poświęcone autorowi. Elsie, jedyna z trójki jego dzieci, która osiągnęła pełnoletność, zmarła bezpotomnie w 1976 roku. Wszystkie prawa autorskie przekazała również do National Trust. W Wielkiej Brytanii działa prężnie Kipling Society. Wydanie zbiorowe dzieł pisarza ("Complete Works", 1937-39) obejmuje 35 tomów.

Kipling i rozwój science fiction

Duży wpływ Kiplinga na kulturę popularną utrzymywał się nawet w okresach, gdy był ostro krytykowany. Przykładem może być rola, jaką odegrał w rozwoju science fiction w późnych latach 30. XX wieku.

Wpływ Kiplinga na ten gatunek podkreślali John Campbell oraz Robert A. Heinlein. Campbell opisywał Kiplinga jako "pierwszego nowożytnego pisarza science fiction", a Heinlein zapożyczył od niego technikę niebezpośredniego ukazywania świata, polegającą na podkreślaniu cudzego punktu widzenia i eksponowaniu języka postaci. Technikę tę u Kiplinga można z łatwością dostrzec w "With the Night Mail" (1905) oraz Proste jak D.R.U.T. (As Easy As A. B. C,1912; wyd. polskie w zbiorze Zaginiony legion, 1987). Oba utwory osadzone zostały w XXI wieku, we wszechświecie kontrolowanym przez fikcyjną organizację nadzorującą ruch powietrzny. Kipling stosował technikę niebezpośredniego ukazywania, pisząc o indyjskich realiach nieznanych angielskim czytelnikom, a w pełni rozwinął ją w powieści Kim, która zainspirowała Citizen of the Galaxy Heinleina.

W literaturze science fiction częste są odwołania do Kiplinga, zwłaszcza wśród pisarzy "złotego wieku", takich jak Poul Anderson. Można je zauważyć także dzisiaj, np. w powieściach Davida Webera i Johna Ringo. Science fiction wciąż odzwierciedla wiele z wartości, którym hołdował Kipling: podtrzymywanie tradycji literatury dziecięcej w tonie moralizatorsko-dydaktycznym, upodobanie do militarnej przygody z elementami bildungsroman, umieszczenie bohaterów w egzotycznym otoczeniu i zachwalanie zaradności połączonej z indywidualizmem i nieufnością do władzy.

W Polsce wydano zbiór kilku opowiadań fantastycznych Kiplinga - Zaginiony legion.

Swastyka w starych wydaniach

Wiele starych wydań książek Rudyarda Kiplinga ma swastykę wydrukowaną na okładkach wraz z wizerunkiem hinduskiego boga o głowie słonia – Ganeśi. W związku z tym od lat 30. XX wieku Kipling bywał uznawany za zwolennika nazizmu. Swastyka u Kiplinga nawiązuje jednak do indyjskiego znaczenia tego znaku jako symbolu szczęścia i pomyślności. Pisarz używał swastyki w obu wersjach (prawo- i lewoskrętnej). Jeszcze przed dojściem partii nazistowskiej do władzy Kipling kazał usunąć znak z matryc, by nie posądzano go o popieranie nazistów. Rok przed śmiercią, 6 maja 1935 roku, wygłosił mowę w The Royal Society of St George ostrzegając przed niebezpieczeństwem, jakie stanowią nazistowskie Niemcy dla Wielkiej Brytanii.

Używał pseudonimu P. Kipling.

Powieści

• The Jungle Book {1894) Księga dżungli
• The Second Jungle Book (1895) Druga księga dżungli
• Kim (1901)
• Puck of Pook's Hill (1906) Puk z Pukowej Górki
• Thy Servant a Dog (1930)

Zbiory opowiadań

• Plain Tales from the Hills (1888)
• The Phantom 'Rickshaw and Other Tales (1888)
• Soldiers Three and Other Stories (1888)
• Wee Willie Winkie (1889)
• The Phantom Rickshaw and Other Ghost Stories (1890)
• Life's Handicap, Being Stories of Mine Own People (1891)
• Many Inventions (1893)
• The Jungle Book (1894)
• The Second Jungle Book (1895)
• The Day's Work (1898)
• Just So Stories (1902)
• Traffics and Discoveries (1904)
• Puck of Pook's Hill (1906)
• Actions and Reactions (1909)
• Rewards and Fairies (1910)
• Life's Handicap (1915)
• A Diversity of Creatures (1917)
• Debits and Credits (1926)
• Limits and Renewals (1932)
• Kipling: A Selection of His Stories and Poems (1956)
• Door Wolven Opgevoed (1965)
• Tales from the Jungle Book (1985) with Robin McKinley
• The Complete Supernatural Stories of Rudyard Kipling (1987)
• John Brunner Presents Kipling's Science Fiction (1992)
• John Brunner Presents Kipling's Fantasy: Stories by Rudyard Kipling (1992)
• The Mark of the Beast and Other Horror Tales (2000)
• Kipling's Fantasy Stories (2005)
• The Mark of the Beast and Other Fantastical Tales (2007) inny tytułe: Rudyard Kipling's Tales of Horror and Fantasy (2008)
• A Casa dos Desejos (2008)
• The City of Dreadful Night (2009)
• With the Night Mail and As Easy as A.B.C. (2012)
• The Jungle Book (nieznana) z Ralph Mowat
• Widma i bestie 2022

Zbiory opowiadań

• Zaginiony legion (1987)

Omnibusy

• The Wizard of Oz / The Jungle Book (1963) z L. Frank Baum
• The Jungle Books (nieznany)

Chapterbooks

• With the Night Mail (1905)
• The Haunting of Holmescroft (1998)

Opowiadania

• The Dream of Duncan Parrenness (1884)
• The City of Dreadful Night (1885)
• The Strange Ride of Morrowbie Jukes (1885) - Osobliwa przejażdżka Morrowbiego Jukesa Widma i bestie
• The Phantom 'Rickshaw (1885) - Widmowa riksza Widma i bestie
• The Unlimited Draw of Tick Boileau (1885)
• An Indian Ghost Story in England (1885)
• In the House of Suddhoo (1886)
• The Story of Muhammad Din (1886)
• The Bisara of Pooree (1887) - Złowroga Bisara Zaginiony legion
• Haunted Subalterns (1887)
• By Word of Mouth (1887) - Przekazana wiadomość Widma i bestie
• The Recurring Smash (1887)
• The Dreitarbund (1887)
• The Man Who Would Be King (1888)
• Bubbling Well Road (1888)
• The Sending of Dana Da (1888)
• My Own True Ghost Story (1888) - Moja własna, prawdziwa historia o duchach O duchach. Opowieści prawdziwe
• The Solid Muldoon (1888)
• Balboo Mookerji's Undertaking (1888)
• The Joker (1889)
• The Wandering Jew (1889)
• The Courting of Dinah Shadd (1890)
• The Mark of the Beast (1890) - 'Znamię bestii Widma i bestie
• At the End of the Passage (1890) - W głębi otchłani HYNH+ Vol. II. Nr 3/4 (lato-jesień 2019)
• The Return of Imray (1891) - Powrót Imraya Widma i bestie
• The Finances of the Gods (1891)
• The Recrudescence of Imray (1891)
• The Finest Story in the World (1891)
• The Disturber of Traffic (1891)
• The Children of the Zodiac (1891)
• A Matter of Fact (1892)
• The Lost Legion (1892) - Zaginiony legion Zaginiony legion
• In the Rukh (1893)
• To the True Romance (1893)
• A Conference of the Powers (1893)
• My Lord the Elephant (1893)
• One View of the Question (1893)
• His Private Honour (1893)
• 'Brugglesmith' (1893)
• 'Love-o'-Women' (1893)
• The Record of Badalia Herodsfoot (1893)
• Judson and the Empire (1893)
• Anchor Song (1893)
• Mowgli's Brothers (1894)
• Kaa's Hunting (1894)
• 'Tiger! Tiger!' (1894)
• The White Seal (1894)
• Rikki-Tikki-Tavi (1894)
• Toomai of the Elephants (1894)
• Her Majesty's Servants (1894) inny tytuł: Servants of the Queen (1894)
• How Fear Came (1895)
• The Miracle of Purun Bhagat (1895)
• Letting In the Jungle (1895)
• The Undertakers (1895)
• The King's Ankus (1895)
• Quiquern (1895)
• Red Dog (1895)
• The Spring Running (1895)
• The Brushwood Boy (1895)
• The Devil and the Deep Sea (1895)
• .007 (1897)
• The Tomb of His Ancestors (1897)
• The Bridge-Builders (1898)
• The Sing-Song of Old Man Kangaroo (1902)
• How the Whale Got His Throat (1902)
• How the Camel Got His Hump (1902)
• How the Rhinoceros Got His Skin (1902)
• How the Leopard Got His Spots (1902)
• The Elephant's Child (1902)
• The Beginning of the Armadillos (1902)
• How the First Letter Was Written (1902)
• How the Alphabet Was Made (1902)
• The Crab that Played With the Sea (1902)
• The Cat That Walked by Himself (1902)
• The Butterfly That Stamped (1902)
• Wireless (1902)
• "They" (1904) - One Widma i bestie]]
• With the Night Mail (1905) - Nocna poczta Droga do science fiction 1
• On The Great Wall (1906)
• The House Surgeon (1909)
• The Knife and the Naked Chalk (1909)
• In the Same Boat (1911)
• As Easy as A.B.C. (1912) - Proste jak D.R.U.T. Zaginiony legion
• Swept and Garnished (1915) - „Uprzątnięte i przyozdobione” Widma i bestie
• Mary Postgate (1915) - Mary Postgate Widma i bestie
• The Village That Voted the Earth Was Flat (1917)
• A Madonna of the Trenches (1924) - Madonna z okopu Zaginiony legion
• The Wish House (1924)
• The Gardener (1926)
• On the Gate: A Tale of '16 (1926)
• The Eye of Allah (1926)
• Unprofessional (1930)
• The Conversion of Aurelian McGoggin (1985)
• Mowgli's Brothers (1987) z Robin McKinley
• Kaa's Hunting (1987) z Robin McKinley
• Tiger! Tiger! (1987) z Robin McKinley
• The Ship That Found Herself (1992)
• Mowgli's Brothers (1997) z Ralph Mowat
• The Monkey-People (1997) z Ralph Mowat
• Kaa's Hunting (1997) z Ralph Mowat
• The Fight at the Rock (1997) z Ralph Mowat
• Tiger-Tiger (1997) z Ralph Mowat
• The Haunting of Holmescroft (1998)
• Tiger! Tiger! (2003)
• Sleipner, Late Thurinda (nieznany)

Źródło

• [1] wikipedia