Kronos (pojęcie)
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
KRONOS — w mitologii greckiej bóg, olbrzym, jeden z tytanów.
Rodowód
Kronos należał do drugiego pokolenia bogów. Był synem Uranosa oraz Gaji. Jego braćmi byli inni tytani a także sturęcy oraz cyklopi i giganci. Tytani przyszli na świat po cyklopach, ale przed gigantami. Siostrami Kronosa były także nimfy jesionu, zwane meliadami oraz Erynie a także Afrodyta w wersji w której zrodziła się z krwi wykastrowanego Uranosa.
Kronos pojął za żonę swoją siostrę, Reję. Doczekał się z nią potomstwa w postaci późniejszych bogów olimpijskich. Byli to Demeter, Hestia, Hera, Hades, Posejdon, Zeus. Ponadto z Filyrą doczekał się Chirona. Według niektórych wersji z jego zbliżenia z Herą przyszedł na świat Hefajstos. Czasem to z krwi jego, a nie Uranosa, miała narodzić się Afrodyta.
W mitologii rzymskiej Kronosa uważano za analogicznego do rzymskiego Saturna.
Imię
Imię bóstwa etymologicznie wiąże się z krukiem. W późniejszej tradycji jego imię, na skutek podobieństwa brzmienia a nie rzeczywistego źródłosłowu, powiązano z określeniem czasu, Chronosem.
Wygląd i atrybuty
Kronos przybrał postać konia, kiedy uwodził Filyrę.
Charakterystyka
Kronos obalił swojego ojca Uranosa. Uległ namowom matki, Gaji i stanął na czele tytanów. Uwolnił z Tartaru swoich braci, sturękich oraz cyklopów, po czym własnoręcznie wykastrował Uranosa kamiennym sierpem, odcinając mu męskość. Podczas kiedy w prawej dłoni trzymał sierp, lewą przytrzymał boską męskość. Odciętą odrzucił za siebie. Uranos został strącony do Tartaru. A wraz z nim sturęcy oraz cyklopi. Ci sami, których bóg wcześniej uwolnił.
Nad losem Kronosa jako króla ciążyła przepowiednia. Kronos usłyszał ją z ust własnych rodziców — Gaji oraz Uranosa. Przepowiednia mówiła, że Kronosa obali kiedyś jego własny syn, podobnie jak on obalił własnego ojca. Z tego powodu Kronos pożerał wszystkie swoje dzieci, zrodzone ze związku z Reją, zaraz po tym jak się narodziły. Jego żona Reja, zwracając z prośbą do matki, Gaji, zdołała jednak ukryć Zeusa. Według niektórych wersji mitu także Posejdona. Nieświadomy niczego Kronos zamiast dziecka zjadł podsunięty mu przez żonę i owinięty w pieluszki kamień w przypadku Zeusa a w przypadku Posejdona źrebię.
Kronosa obalił Zeus. Podał mu specjalny środek zmieszany z miodem, który sprawił, że Kronos zwrócił pożarte wcześniej dzieci. Ponoć kamień, który zwrócił Zeus umieścił w świątyni w Delfach, gdzie ludzie oddawali mu cześć, składając ofiary. Zeus wystąpił przeciwko Kronosowi. Wojna trwała dziesięć lat i zwana była tytanomachią, czyli wojną z tytanami. Zeus miał po swojej stronie sturękich oraz cyklopów, których uwolnił z Tartaru. To, wedle przepowiedni, miało dać mu zwycięstwo.
Niejasny jest los obalonego Kronosa. Bóg został strącony do Tartaru. Zamknięty wraz z innymi tytanami był strzeżony przez sturękich. Jednak tradycja orficka mówi, że Zeus spętał śpiącego Kronosa pod dębem. Jako taki Kronos znajduje miejsce na Wyspach Szczęśliwych położonych na dalekim zachodzie.
W późniejszej tradycji czas Kronosa został nazwany złotym wiekiem ludzkości.
Kult
Na cześć Kronosa obchodzono święto zwane Kroniami. Kronia dały początek rzymskim Saturnaliom. Ponadto ofiary składano na świętym kamieniu w świątyni delfickiej. Był to ów kamień, który zwrócił Kronos, podsunięty mu w miejsce nowo narodzonego Zeusa.
Literatura
- Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
- Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
- Kempiński A. M., Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
- Schmidt J., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Katowice 2006.
- Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
- Kerényi, K., Mitologia greków, Warszawa 2002.
- Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 2011.
- Szyjewski A., Symbolika kruka. Między mitem a rzeczywistością, Kraków 1991.
(aut. Izabela Ozga)
