Apollo
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
APOLLO — w mitologii greckiej bóg pasterzy, muzyki, wieszcz i patron wieszczy, wiązany ze słońcem, wynalazca sztuk.
Imię
Jako bóstwo łączone z muzami zwany był mianem Apollona Musgetesa.
Rodowód
Apollo był synem Leto. Przyszedł na świat na wyspie Delos wraz ze swoją siostrą, Artemidą. Miało to miejsce pod palmą. Według innej wersji na świat pomogła przyjść Apollowi także siostra, Artemida, którą matka urodziła kilka chwil wcześniej. W porodzie pomagała również Ejlejtya, bogini porodów. Narodzinom Apolla towarzyszyło pojawienie się łabędzi nad wyspą.
Apollo nigdy nie związał się z nikim stałe. Z boginiami, nimfami, śmiertelnikami i śmiertelniczkami łączyły jednak boga rozliczne romanse. W ten sposób Apollo doczekał się także licznego potomstwa. Z jego związku z Hekebe przyszedł na świat syn Troilos, z Manto Mopsos, z Akakallis bądź Arią doczekał się Miletosa, z muzą Talią dał początek Korybantom, z muzą Kaliope miał syna Orfeusza. Z Ftią doczekał się Dorosa. Ponadto nieszczęśliwa miłość złączyła boga z losem Kassandry, Marpessy, Dafne, Koronis. Z tą ostatnio doczekał się syna, Asklepiosa Z Kyrene miał Aristajosa. Apollo kochał się w młodzieńcach takich jak Hiacynt i Kyparissos.
Wygląd i atrybuty
Apollo to bóstwo wysokie i piękne, o delikatnej urodzie. Zaraz po urodzeniu otrzymał od swojego ojca, Zeusa, rydwan zaprzężony w łabędzie. Innymi jego atrybutami był łuk i strzały a także flet, otrzymany od Hermesa. Boga łączono z takimi zwierzętami jak wilk, kruk, łabędź, delfin. Rośliny przypisywane bogu to przede wszystkim laur, ale także cyprys.
Miejsce
Wiązany z wyspą, na której przyszedł na świat, Delos a także z mitycznym krajem Hyberborejczyków. Do tego ostatnio bóg miał zwyczaj podróżować. Zarówno mity jak i kult łączą Apolla z Delfami.
Charakterystyka
Apollo zabijał olbrzymy, tytanów. Brał udział w gigantomachii, zabijając gigantów i stojąc po stronie olimpijczyków. Według jednej z wersji z ręki i jego Artemidy padł Tityos, który prześladował ich matkę, Leto, nim wydała potomstwo na świat, do czego nie chciał dopuścić. Apollo także, wespół z siostrą, zabił strzałami ze swojego łuku dzieci Niobe, ukarawszy ją za pychę, kiedy przechwalała się, że posiada więcej potomstwa niż sama bogini. Pokonał węża Pytona, bądź według innej wersji Delfyne, strzegącego świątyni w Delfach. Po tym ostatnim czynie musiał się oczyścić, udając się do doliny Tempe w Tesalii a także, z tego samego powodu, ustanowił igrzyska pytyjskie. Zabił wreszcie Apollo cyklopów w zemście za to, że wykuli pioruny dla Zeus, który piorunem zabił jego syna, Asklepiosa. Po tym czynie Apollo musiał, ukarany przez ojca bogów, paść trzody u króla Tesalii, Admeta. Bóg sprawił, że krowy rodziły po dwa cielęta a sam Admet, dzięki pomocy Apolla, zdobył rękę Alkestis, zaprzęgając do powozu jednocześnie dzika oraz lwa i powożąc nim. Kiedy Hermes ukradł mu pięćdziesiąt sztuk bydła Apollo odnalazł go, zasięgnąwszy informacji u pewnego wieśniaka, któremu wcześniej Hermes nakazał milczenie. Apollo żądał by bóg przyznał się do winy, ale Hermes powołał się na swój wiek niemowlęcy i związana z tym niewinność. Apollo oskarżył więc boga przed Zeusem. W końcu Hermes zgodził się oddać mu bydło. Apollo urzeczony jednak grą swojego brata na lirze oddał mu bydło w zamian za lirę. Odtąd zostali przyjaciółmi. Ponadto Apollo zamian za flet dał bratu kaduceusz i uczynił bogiem pasterzy. Kiedy jednak Hermes poprosił o dar wieszczy Apollo odmówił, powierzając przyrodniemu bratu dar wróżenia o niepomiernie mniejszym znaczeniu.
Mit związany z Ademetem wskazuje na obecne w historii boga związki z pasterstwem, a także uzdrawianiem i śmiercią jednocześnie. Wiązany z uzdrawianiem Apollo mógł także razić swoimi strzałami, zsyłając śmierć i zarazę. Taki los spotkał Greków pod Troją, kiedy Apollo mścił się w imieniu swojego kapłana Chryzesa, któremu wódz Greków, Agamemon, uprowadził córkę Bryzeidę. Scenę tą upamiętnia Iliada Homera. Podobnie ucierpieli sami Trojanie, po tym jak król Laomedonta odmówił bogu zapłaty za pomoc przy wzniesieniu murów Troi i groził, że obetnie mu uszy oraz sprzeda jako niewolnika. To ostatnie odnosi się do mitu, który mówi o tym, że Apollo brał także udział w spisku bogów, przeciwko Zeusowi, związanemu przez Herę, Atenę i Posejdona, jednocześnie stojących na jego czele. Apollo, ukarany, wraz z Posejdonem, został skazany na służbę śmiertelnikowi. Obaj wznosili mury Troi dla króla Laomedonta. Apollo miał dodatkowo także wypasać jego trzody na Idzie, co odnosi się do jego funkcji jako boga pasterzy.
Apollo był bogiem wieszczym i jako taki zabił, w zależności od wersji, Pytona bądź Delfyne w Delfach, ustanawiając na tym miejscu swój kult. On wyznaczał kapłanki delfickie, Pytie, by w jego imieniu wygłaszały przepowiednie, przekazywane wierszem przez kapłanów petentom. Miało to miejsce nad trójnogiem delfickim, który również ustanowił Apollo. Sama Pytia wdychała specjalne wyziewy i żuła liście laurowe, roślinę wiązaną z Apollem. Swojej świątyni miał ponoć bronić przed Heraklesem, który chciał ją zawłaszczyć i przenieść w inne miejsce. Heraklesa i Apolla rozdzielił piorunem Zeus, ojciec zarówno jednego jak i drugiego. Apollo zachował nienaruszone swoje miejsce kultu.
Apollo, jako bóg muzyki i patron poetów, wiązany był z Muzami. Apolla łączono także z Mojrami.
Kto wynosił się ponad boga ten był karany za swoją pychę. Taki los spotkał Marsjasza, który, jako posiadacz instrumentu zwanego aulosem, i porzuconego przez samą Atenę, postanowił stanąć do zawodów muzycznych z bogiem. Muzy wybrały grę Apolla, inny sędzia, Midas, grę Marsjasza. Bóg ukarał obu. Midas dorobił się oślich uszu. Marsjasza, za pychę, spotkał los o wiele groszy. Bóg powiesił go na sośnie i żywcem oddarł ze skóry.
Greckie mity mówią o nieszczęśliwych miłościach Apolla zarówno do mężczyzn jak i kobiet. I tak to Kassandra, przyjąwszy od boga dar wieszczy, ale odrzuciwszy jego miłość, skazana została na wygłaszanie przepowiedni, w które nikt nie wierzy. Zalotów boga nie chciała przyjąć Dafne, uciekała więc przed nim i by uniknąć złączenia z bogiem przemieniona została w drzewo laurowe. Jeżeli chodzi o miłość do młodzieńców Apollo obrócił w cyprys zrozpaczonego po śmierci swojego jelenia, którego przypadkiem zabił, Kyparissosa. O względy pięknego Hiacynta zabiegł, poza Apollem, także Zefir. Ponieważ Hiacynt okazał się nieczuły Zefir tak skierował dysk rzucony przez Apolla, że młodzieniec padł martwy. Zrozpaczony Apollo zamienił ukochanego w kwiat hiacyntu.
Kult
Z Apollonem związana jest wyrocznia delficka. Świętowano przybycie Apollina do Delf a także jego rytualne oczyszczenie ze zmazy, po zabójstwie smoka, Pytona bądź, w zależności od wersji, Delfyne. Poza tym jego kult szczególnie silny był na Delos, wspomnianym już jako miejsce narodzin boga. Jako cieszący się popularnością w Rzymie, szczególnie za czasów Oktawiana Augusta, Apollo uchodził za ojca cesarza. Miał połączyć się z matką Oktawiana, Atią, pod postacią węża. W Rzymie w XVII w p.n.e. to głównie jemu poświęcono igrzyska stuletnie.
Literatura
- Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
- Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
- Kempiński A. M., Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
- Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
- Schmidt J., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Katowice 2006.
- Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
- Kerényi, K., Mitologia greków", Warszawa 2002.
- Pietrzykowski M., Mitologia starożytnej Grecji, Warszawa 1983.
(aut. Izabela Ozga)
