Hermes
| LEKSYKON FANTASTYKI | |
| fiction | |
HERMES — w mitologii greckiej posłaniec bogów, opiekun pasterzy i ich trzód, złodziei, wędrowców oraz kupców, strażnik dróg i przewodnik dusz, bóg rozstrzygający spory, jeden z dwunastu bogów olimpijskich.
Imię
Tam, gdzie jego kult łączy się z kultem egipskiego boga Thota, czczony był jako Hermes Trismegistos. Miano to oznacza "Trzykroć Wielkiego". Jako zabójca Argosa zwany był "Argeifontesem", czyli właśnie rzeczonym "Zabójcą Argosa". Jako przewodnik dusz nosił przynależne mu miano "Psychopomposa", czyli "Przewodnika Dusz".
Rodowód
Hermes przyszedł na świat w grocie góry Kyllene w Arkadii. Jego ojcem był Zeus a matką Maja. Nie miał żony doczekał się jednak potomstwa. Uchodził za ojca dziadka Odyseusza Autolykosa. Z boginią Afrodytą doczekał się Hermafrodytosa. Według niektórych wersji miało dojść do zbliżenia Hermesa z Penelopą a owocem tego związku był bożek Pan.
Hermes był bóstwem o starym rodowodzie. W dobie hellenistycznej jego kult połączył się z kultem egipskiego boga Thota, dając początek kultowi Hermesa Trismegistosa. Jako taki odegrał swoją rolę w późniejszych kultach ezoterycznych. Uchodził za autora pism hermetycznych.
Miejsce
Miejscem jego urodzin była wspominana już grota góry Kyllene w Arkadii. Gdy był dzieckiem zrabował stada w Pierii. Jako przewodnika dusz widywano Hermesa w Hadesie. Jako posłańca bogów wysyłano Hermesa w wiele miejsc. Był między innymi pod Troją, na sądzie Parysa, towarzysząc trzem boginiom na górze Ida we Frygii.
Wygląd i atrybuty
Pierwotnie czczony pod postacią stosików kamieni, stawianych przy drogach. Następnie jako rodzaj słupa, zwanego hermą, zwieńczonego głową na samym szczycie i fallusem w wzwodzie pośrodku. W tej postaci zachował swój pierwotny wygląd brodatego, starszego mężczyzny. Późniejsze wyobrażenia przedstawiają boga jako bardzo młodego chłopca. Jednym z przedstawień Hermesa, widzący z bogu starszego, brodatego mężczyznę, było to z barankiem przerzuconym przez plecy. Atrybutami Hermesa były kaduceusz, czyli różdżka owinięta dwoma wężami, szeroki kapelusz wędrowca, osłaniający twarz, peleryna. Na nogi Hermes przywdziewał uskrzydlone sandały.
Charakterystyka
Hermes był psotnikiem. Jako takiego cechował boga spryt i przebiegłość. Cechy te ujawniły się u Hermesa zaraz po narodzeniu. Jako niemowlę, podczas nieuwagi swojej matki, zbiegł z kołyski i udał się do Pierii. Tam, pod osłoną sprzyjającej złodziejom nocy, uprowadził pięćdziesiąt sztuk bydła ze stada króla Admeta, pilnowanego przez boga Apolla. Hermes umiejętnie zmylił ślady, prowadząc zwierzęta za sobą tyłem do przodu. Sam także w ten sam sposób nałożył swoje sandały. Spotkanemu po drodze wieśniakowi pod groźbą nieszczęścia zakazał komukolwiek mówić, że go widział. Po tym fakcie mały Hermes udał się do groty w tejże Pierii. Tam rozpalił ogień i zabił dwie sztuki ze stada na ofiarę dwunastu bogom, do których zaliczył siebie samego. Po tym fakcie resztę stada schował.
W tamtym czasie natknął się na żółwia. Zabił go i ze skorupy oraz jelit zabitych wcześniej zwierząt ofiarnych sporządził lirę. Grając na niej zaintonował pieśń o swojej matce, jej połączeniu z Zeusem i swoich własnych narodzinach. Następnie Hermes powrócił do miejsca swoich narodzin.
Przed świtem wniknął przez dziurkę od klucza i na powrót opatulił się pieluszkami i ułożył w kołysce. Rozmawiając ze swoją matką, dowiedział się, że Apollo poszukuje swoich stad. Niezrażony niebezpieczeństwem Hermes powiedział matce, że okradnie jego świątynię w Delfach.
Tymczasem do groty przybył Apollo i zażądał zwrotu stada. Hermes wymówił się od winy, powołując się na swój wiek niemowlęcy i rzekomą niewinność z tego faktu wynikającą. Apollo nie uwierzył i obaj udali się do Zeusa by ów rozstrzygnął spór. Ojciec bogów wydawał się rozbawiony całą sprawą i dumny ze swojego młodszego syna. W efekcie Hermes zgodził się oddać stada Apollinowi. Nim jednak to uczynił począł grać na sporządzonej przez siebie lirze. Zakochany w dźwięku i głosie młodego boga, i jednocześnie swojego przyrodniego brata, Apollo zaproponował, że odda mu stada w zamian za lirę. Raz jeszcze Hermes zwiódł Apolla dźwiękiem. Miał młody bóg sporządzić także flet. Tym razem Apollo dał mu za niego kaduceusz, uczynił bogiem pasterzy i ich stad. Hermes poprosił boga także o dar wieszczenia, ale Apollo odmówił, w zamian ofiarowując mu pomniejszą sztukę wróżenia.
Brał udział w dwóch bitwach bogów z olbrzymami, w tytanomachii i gigantomachii. Podczas tytanomachii uwolnił, uwięzionego przez Aloadów w beczce, boga wojny Aresa. Z pomocą przyszła mu sama macocha Aloadów, Eriboja. Podczas bitwy bogów z gigantami przy użyciu hełmu bądź czapki niewidzialności boga Hadesa, pokonał Hyppolytosa. Odzyskał ścięgna Zeusa podczas tej samej wojny, co pozwoliło bogu odnieść zwycięstwo nad Tyfonem.
Hermes pełnił rolę posłańca bogów. Służył Zeusowi a także bóstwom podziemnym, Hadesowi i Persefonie. W tej ostatniej funkcji jawi się przede wszystkim jako Hermes Psychopompos, czyli Przewodnik Dusz zmarłych do zaświatowej krainy. Podczas wojny trojańskiej Hermes pomógł Priamowi bezpiecznie przejść przez obóz Achajów. Towarzyszył trzem boginiom — Atenie, Herze oraz Artemidzie — na górze Ida we Frygii, sprowadzając je na sąd przed oblicze Parysa.
Hermes sprzyjał herosom. Pojawia się w większości mitów z nimi związanych. Herakles otrzymał od niego miecze, podobnie Perseusz. Pomocy od Hermesa doczekał się, poza wspomnianym Priamem, także Odyseusz. Hermes został wysłany do Kalipso przez Zeusa z żądaniem uwolnienia bohaterów. I drugi raz do czarodziejki Kirke, gdzie dał Odyseuszowi magiczne zioła, które uchroniły go przed przemianą w świnie. Ponadto Nefele otrzymała od Hermesa baranka o złotym runie.
Hermes, jako patron podróżnych, w tym kupców, złodziei oraz wędrowców, chronił drogi i samych podróżnych, przed niebezpieczeństwami.
Hermes uchodził za wynalazcę wielu sztuk. Uchodził za twórcę muzyki, wynalazł, wspomniane już, instrumenty muzyczne, lirę oraz flet. Dał także początek pismu. Był mistrzem i opiekunem mówców. Hermes był również opiekunem gimnastyków i gimnazjonu.
Kult
Początkowo stosy kamieni a następnie hermy, przedstawiające boga już w kształtach antropomorficznych, stawiano na skrzyżowaniach dróg i drogach. Chroniły one podróżnych przed niebezpieczeństwami.
Literatura
- Graves R., Mity greckie, Kraków 2009.
- Grimal P., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 1997.
- Kempiński A. M., Słownik mitologii ludów indoeuropejskich, Poznań 1993.
- Kubiak Z., Mitologia Greków i Rzymian, Warszawa 1997.
- Schmidt J., Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Katowice 2006.
- Stankiewicz L., Ilustrowany słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Wrocław 2008.
- Kerényi, K., Mitologia greków", Warszawa 2002.
- Pietrzykowski M., Mitologia starożytnej Grecji, Warszawa 1983.
(aut. Izabela Ozga)
